نوروز: میراثی از کهن تــا امروز

جشن نوروز از میراث های باستانی آریایی ها می باشد. با پیدایش مدنیت آریائی «۵ هزار سال» زمانی که فریدون جمشید به اورنگ پادشاهی نشست. امر کرد تا این روز را جشن بگیرند که این روز مصادف با اول حمل بود.

در گذشته دور نوروز در قسمت بیشتر آسیا و در مجموع در تمام قلمرو آریانای کبیر برگزار می شد.

ولی به تدریج این آیین در این حوزۀ تمدنی محدود گردیده و اکنون کشورهای:افغانستان، آذربایجان، ایران، تاجکستان، عراق، ترکیه، پاکستان، قرغزستان، قزاقستان، ترکمنستان، بخش های از مصر، چین، سوریه و ماورای قفقاز با اشکال مختلف برگزار کنندۀ این جشن آبادیی در کشور های شان می باشند.

جشن نوروز در زبان دری به معنا روز نو بوده که همه ساله اول حمل «۲۱ مارچ» در کشور های نامبرده از آن بزرگ داشت به عمل می آید. طوری که دانش نجومی امروز بازگو کنندۀ این حقیقت است که پس از نیمۀ شب اول حمل تغییر برج سال صورت گرفته و سال جدید خورشیدی آغاز می گردد.

این امر نشان دهندۀ این واقعیت است که آریایانی قدیم از مدنیت بلندی در تاریخ جامعه بشری برخوردار بوده اند. آنان هزاران سال پیش، ساکنان سرزمین آریانا «افغانستان، تاجکستان، ایران و آسیای میانه» روز اول سال و آغاز بهار را با سرور و شادمانی جشن می گرفتند و این مراسم را به فال نیک برگزار می نمودند.

روشن کردن آتش هنگام شامگاه یکی دیگر از رسومی بود که بین مردم در نوروز عمومیت داشت. ریشه مراسم روشن کردن شمع و چهارشنبه سوری در زمان کنونی در روزهای چهارشنبه در زیارت ها از گذشته ها به جا مانده است. آریائی ها را عقیده بر آن بود که آتش موجب تصفیه هوا و نفس می شود. امروز نیز مراسم اتن در افغانستان و رقصیدن هندیان و دور آتش بازماندۀ همین مراسم است.
در نخستین صبح نوروز، مردم به روی یکدیگر آب می پاشیدند. پس از گرویدن به اسلام نیز این رسم بجا مانده است با این تفاوت که به جای آب از گلاب استفاده می شود. از دیگر رسوم نوروز، حمام رفتن و هدیه کردن شکر به یکدیگر در روز ششم حمل بود. و یکی از باشکوه ترین سنتها نیز سبز کردن دانه گیاه در یک ظرف است که به آن "سبزه" گویند.

خانه تکانی از دیگر آئین های نوروز است. ده پانزده روز پیش از نوروز خانه تکانی شروع می شود. در این مراسم همه وسایل خانه پاکیزه می گردد.

چنان زوایای خانه را می روبند که اگر تا یک سال دیگر هم آن زوایا از چشم خانم خانه پنهان بماند یا فرصت پاکیزه سازی آنها به دست نیاید، قابل تحمل باشد.
وسواس برای این پاکیزه سازی تا به حدی است که در و دیوار خانه سال یکبار رنگمالی می شود.

پس از خانه تکانی و رنگمالی خانه، نوبت سبزه کاشتن و درخت شانی می شود. مادران حدود یک هفته قبل از فراررسیدن نوروز، مقداری گندم در ظرف هایی زیبا می ریزند تا آهسته آهسته برای سفره نوروزی سبزگردد که آنرا "سمنک" می گویند.

رفتن به خانه اقوام نزدیک، مانند پدر و مادر، پدرکلان و مادر کلان، خسرو و خشو، خاله و... دیدن از قبور و دعا برای مرده گان و گذشته گان از دیگر مراسمی است که در این روز صورت می گیرد.

جشن نوروز در بسیاری از نقاط افغانستان شکوه مندانه برگزار می شود، در مزارشریف، در زیارتگاه حضرت علی، جشن بزرگی به نام میله گل سرخ برگزار می شود و همه ساله، هزاران نفر از زایران، علاقه مندان و مسئوولان دولتی به آنجا می روند و این جشن ملی و پارینه را برگزار می کنند.

در شهر کابل میله های نوروز در محلاتی؛ چون: دامنه سخی، شهدای صالحین، شاه شهید، کاریزمیر، تپه استالف، گلغندی و چاریکار برگزار می شود. در هرات نیز مردم روزهای اول سال و چهارشنبه اول سال و نیز در سیزدهمین روز از نوروز در تفریحگاه های داخل و خارج شهر گردهم می آیند و جشن نوروز را گرامی می دارند. از جمله سنت های جشن های نوروزی و آغاز سال نو، راه اندازی میله سمنک درشب اول نوروز همراه با سرور و شادمانی و همچنین تهیه و توزیع آب هفت میوه «هفت نوع آجیل که در افغانستان به نام میوه خشک معروف است»، تهییه هفت سین هم در برخی نقاط افغانستان متداول است.

 سبزه: نماد خرمی و نو زیستی

 سرکه: نماد شادی

 سمنک: نماد خیر و برکت

 سیب: نماد مهر و مهرورزی

 سیر: نگهبان سفره در اکثر فرهنگ های آریائی برای سیر نقش محافظت کننده

 سمارق: نماد مزه زندگی

 سنجد: نماد حیات

در روایات تاریخی آمده است که یک تن از امیران ازبک های ماورألنهر به نام امیرعبدالله دیگ بزرگی را که از فلزات هفت جوش در شهر سمرقند ساخته شده بود، در سال ۱۰۵۰ هجری قمری به بلخ انتقال داد، در آن دیگ آب هفت میوه گرفته می شد و در روز نوروز برای مردم توزیع می شد.

در شب نوروز همه مردم غذا های گوناگون را تهیه کرده و همچنان هفت میوه و سمنک را نیز در شب اول نو روز تهییه می کنند مردم برای روزهای نوروز به ویژه شب سال نو اقدام به پخت غذاهای خاصی می‌کنند. معمولا غذای سبزی چلو در این شب پخته می‌شود. نانوایی‌ها نیز در این روزها نوعی کلوچه می‌پزند که به آن کلوچه نوروزی می‌گویند و فقط در نوروز پخته می‌شود. و مردم فردای آن به دامنه های پر از سبزه رفته تا بالای آن قدم بزنند به امید آنکه تا آخیر سال سبز و خرم باشند، چیزی دیگری که معمول است در نوروز بر افراشتن "ژنده سخی"یکی از سنتهای مردم به ویژه در شهر شمالی مزار شریف و نیز در کابل پایتخت، بر افراشتن ژنده «علم پوشیده از پارچه های سبزرنگ» است که به ژنده سخی معروف است.برافراشتن این علم، از وجوه مذهبی جشن نوروز در افغانستان است.بر اساس یک روایت تاریخی، درسال ۱۲۸۸ هجری که نایب محمدعلم خان در اطراف حرم «منسوب به حضرت علی در مزارشریف» ملحقات و خانه هایی اعمار کرد و چوب راست و محکمی را از جنگلهای ماورألنهر خواست و درساختن علم مبارک از آن کار گرفت که تا امروز مورد استفاده است.

جشن دهقان در روز اول سال

نوروز به مثابه سر آغاز فصل بهار، با زنده گی عینی مردم افغانستان پیوند داشته و بخش بزرگ از مردم این کشور که کشاروز هستند، از آمدن فصل بهار و نوروز به گرمی استقبال کرده و صفحه جدیدی از کار و فعالیت خود را آغاز می کنند، از این روی کشاورزان با برگزاری مراسم ویژه ای از آمدن نوروز تجلیل می کنند. دولتهای افغانستان در دورانهای مختلف، به طور رسمی در برگزاری جشن نوروز سهم می گرفته اند، اما پیش از حکومت مؤقت، هر گونه مراسمی که با نوروز و رسوم باستانی پیوند داشت، ممنوع و کفرآمیز خوانده می شد، حتا تقویم هجری شمسی را که نخستین روز سال در آن نوروز است، باطل اعلام گردیده و سال قمری به عنوان تاریخ رسمی قرار گرفت.

خوب است که در این فرصت به استقبال اشعاری چند از شاعران بزرگ این خطه، که در مورد فصل بهار سروده شده برویم.

منوچهری:

آمدت نوروز وآمد جشن نوروزی فراز

کامگـارا کارگیتـی تازه از سـرگیر باز

مولوی:

ای نـوبهـار عـاشقــان داری خبـر از یـارما

از تو آبستن چمن وی از تو خندان باغ ما

حافظ:

خوشتر زعیش و صحبت و باغ و بهار چیست ؟

سـاقی کجـاست گـو سـبب انتـظار چیست؟

بیدل:

آتش رنگی که دارد این چمن بی دودنیست

آب مـی گــردد به چشم شـبنم از بـوی بهار

سعدی:

آدمی نیست که عاشق نشود فصل بهار

هرگیاهی که به نوروز نجنبد حطب است

روز جهانی نوروز در سازمان ملل ثبت شد

سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد «یونسکو» طی اجلاسی ای در حوت سال جاری "روز جهانی نوروز" را تحت عنوان "فرهنگ صلح" به تصویب رسانید و نوروز منحیث یک مناسبت بین‌المللی رسمیت یافت. این قطعنامه که با همکاری مشترک کشورهای افغانستان، آذربایجان، ایران، تاجکستان، ترکیه، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان آماده شده بود، مورد حمایت عمومی کشورهای عضو سازمان قرار گرفته و به اتفاق آراء به تصویب رسید. قابل توجه است که سه کشور هند ، آلبانی و مقدونیه نیز در روز رای گیری به کشورهای تهییه کننده این قطعنامه پیوستند.

امروز بیش از 3۰۰ ملیون نفر نوروز را در سراسر جهان گرامی می‌دارند. بزرگداشت نوروز بزرگداشت ریشه‌ها، تاریخ و ارزش‌های تمدن‌های درخشان بشری است که در طول قرن‌ها ارزش‌های انسانی را منتقل می سازند. پیوند فرهنگ زنده گی سازگار با طبیعت یکی دیگر از جنبه های نوروز و با سال نو است که همسو با نیاز و خواست انسان و هستی است.