"آرامش دوستدار" فیلسوفی که حتماً باید او را شناخت

"آرامش دوستدار" سوسوی اندیشیدن در تاریکیی به وسعت بیست و پنج قرن

"آرامش دوستدار" فیلسوف و اندیشمند نامدار ایرانی است که سه کتابِ "امتناع تفکر در فرهنگ دینی"، "درخششهای تیره" و "ملاحظات فلسفی" او بحثهای جدی، عمیق و اندیشه برانگیزی را مطرح میکنند. "آرامش دوستدار" از شاگردان "جلال آل احمد" است اما، او صرفا شاگرد آل احمد نمانده و بلکه با نقدِ بلندی در "درخششهای تیره" خطاها، کجروی ها و راهنمایی های نادرست استادشرا به ما نشان داده است. "آرامش دوستدار" فیلسوف تیزبین و فرهیخته ای است که شاید کمتر کسی چون او، در روزگارما و در میان فارسی زبانان، آگاهی و تبحر به فلسفه، الهیات، عرفان و ادبیات داشته باشد. اما، "آرامش دوستدار" به هیچ رو، از نوعی فیلسوفان، ادیبان و عرفان شناسان معمول که ذهن ما به "تکرارها" و "مداحی های" آنها عادت نموده است نیست. "آرامش دوستدار" فلسفه، الهیات، عرفان، ادبیات و تاریخِ حوزه فرهنگی ما را به ِجد خوانده و خطاها و چاه های پرخطر آنرا به ما نشان داده است. والبته که "نسل هرگز بیدار نبوده" و "فرهنگیان افلیج" عصرما تاب نقدِ اندیشا و روشن آرامش دوستدار را ندارند. و به همین خاطر "آرامش دوستدار" بسان دو پرسنده و اندیشمند محبوب او_ "عبدالله روزبه (ابن مقفع)" و "محمد بن زکریا رازی"_نادیده گرفته میشود و اغلب رسانه های به اصطلاح میانه رو او را سانسور می کنند. زیرا اندیشه های او حقیقت فرهنگی ما را برهنه میسازد وما به آن بلوغ نرسیده ایم تا بتوانیم اندام فربۀ جهالتِ بیست وپنج قرنۀ خود را به تماشا بنشینیم. "تزِ کانونی" هر سه کتاب یاد شده بر علل نااندیشا ماندن حوزه تمدنی ما می پردازد، و پرسش دردمندانۀ آرامش دوستدار اینستکه: "چرا" و"چگونه" "یونان" توانسته بستر رویش "اندیشه"، "فلسفه" و نوابغی چون "افلاطون"، "ارسطو" و "سقراط" باشد، و حوزه تمدنی ما پذیرای ادیان "اندیشه کُش" زرتشتی و اسلام و راهنمایان چون زرتشت و محمد. او عمق فاجعه را آنجا می بیند که استعدادهای بزرگی چون ابن سینا نیز، علی رغم تاثیرپذیری از ارسطو، بجای یونانی اندیشیدن به تحریف فلسفه دست یازیده تا سیمای خونین اسلام را خوشنما و عقلانی جلوه دهد. نگاه تیزبین آرامش دوستدار کجروی های مارا فراتر از اسلام می داند و ریشه ای دینی شدن و "ضد اندیشه ماندن" فرهنگ ما را در اولین روزهای تاسیس امپراتوری هخامنشی می یابد.

در میان ما افغانی ها، شاید افراد معدودی کتاب و یا کتابهای "آرامش دوستدار" را خوانده باشند. اما آن عادت و مرض فرهنگی معمول که اصل اندیشه های نو را پنهان میکنند تا با تکرار آن خود را فهمیده جلوه دهند و "کمتر دانان" را مرعوب نمایند، سبب شده است تا کسی هیچ کاری برای معرفی آرامش دوستدار در میان ما ننمایند. کتابهای آرامش دوستدار، و به ویژه "امتناع تفکر در فرهنگ دینی" که مهمترین اثر اوست، حاوی ملاحظات و اندیشه های بکر، ناگفته، و ارزشمندی است، که خواننده را به وجد نمی آورد، خوشحال نمی کند، و بر شادی کودکانه ای او نسبت به گنجینه های!؟ ادبی، فلسفی و دینی اش نمی افزاید، و بلکه خواننده را تکان می دهد، به وحشت می اندازد و اگر هنوز روزنه ای در ذهن او باز مانده باشد، او را به فکر و اندیشه وا می دارد. کتابهای آرامش دوستدار لالایی معمول به اصطلاح روشنفکران ما نیست، کتابهای آرامش دوستدار اندیشه برانگیزاست و پرسیدن می آموزد.

آنگونه که در پیشگفتار "امتناع تفکر در فرهنگ دینی" آمده است، این کتاب برای ذهن جوان نوشته شده، و "جوانی ذهن الزاماً به سن نیست".

"به خوانندۀ جوان

این کتاب برای ذهن جوان نوشته شده. جوانی ذهن الزاما به سن نیست. به آن است که ذهن بتواند حتا سد درجه انعطاف پذیر باشد. بتواند آنچه را که شنیده و دیده و خوانده و خودش را از آن انباشته بروبد. از نو بشنود، ببیند، بخواند و بیاموزد و آن قابلیت هم اکنون یادشده را همچنان در خود بپروراند. بتواند یک کتاب از چند صفحه بیاموزد. در عین حال بتواند یادبگیرد که از ده ها کتاب الزاماً نمی توان حتا چند سطر آموخت، و این هم، بستگی به نوع کتاب دارد و هم تجربه ای که ذهن جوان رفته رفته می آموزد. اما این را نیز باید دانست که ذهن جوان را جوان نگه داشتن کار چندان آسانی نیست." (صفحه 60 امتناع تفکر در فرهنگ دینی)

"امتناع تفکر در فرهنگ دینی" و "درخششهای" تیره اگر بهترین کتابهای که در عمرم خوانده ام نباشند، بدون شک، عمیق ترین و اندیشه برانگیزترین کتابهایی فارسیی است که تا امروز خوانده ام. لذا پیشنهاد من خواندن این کتابهاست، و به ویژه خواندن "امتناع تفکر در فرهنگ دینی". پیشنهاد خواندن کتابهای "آرامش دوستدار" به هیچ رو به معنای تایید کامل و صد درصد آنان نیست و پیام کتابهای آرامش دوستدار نیز این نه، و بلکه عکس آن است. ملاحظات آرامش دوستدار اندیشه برانگیز و پرسش آموز است، تایید هر چیزی بدون پرسش خود ضد اندیشه است.

تذکر: خوانندگان افغانی، مخصوصا ترکتباران، این موضوع را مد نظر داشته باشند که شاید ما گذشته تاریخی کاملا همسان با ایران نداشته باشیم، لذا تمام بغرنجهای و معضلهای یادشده در کتاب را نباید کاملا بغرنج و معضل خود دانست. و همچنان، خوشبختانه (بلی خوشبختانه)، مردم سرزمین ما، بسان همسایه ای غربی، تا هنوز ذهن و مغزشان با عرفان عطار، مولوی و حافظ و امثال اینها آلوده نشده است. و عوام ما تاهنوز بسیار ساده، "صدراسلامی" وبعضاً طبیعی موضوعات را می پرسند. دین سنتی، خشن و "صدراسلامی" مردم ما، با وجود نهاد جاهل پرور آن، این حسن را دارد که آسان شکننده و شکست پذیر است. در واقع اسلام زمانی سخت جان و مقاوم می شود که با تحریف فلسفی ابن سینا و فارابی و عرفانِ عطار، مولوی،حافظ و... مجهز شود. البته این تذکر بدان مفهوم نیست که فرهنگ ما شدیدا متاثر از فرهنگسازان " ایران باستان" و "ایران اسلامی" نمی باشد.

از کجا میتوانم کتابهای آرامش دوستدار را بدست بیاورم؟

پیدا نمودن کتابهای "آرامش دوستدار" در ایران و افغانستان، به ظن غالب، دشوار و ناممکن است. لذا کسانی که در این کشورها هستند میتوانند آنانرا از طریق دوستان شان در خارج و از خارج به دست آورند.
در امریکای شمالی میتوان این کتاب را از وبسایت ketab.com خریداری نمود.

در آیندۀ زود مطالبی بیشتری "در باره ای" و "از" کتاب "امتناع تفکر در فرهنگ دینی" خواهم نوشت.