پایگاه های نظامی امریکا در افغانستان؟

بدبختانه مبحث دوام پایگاه های نظامی امریکا هم با سطحی نگری تباه کننده و باز تولید نا آگاهانهءِ آن چی که ساختار حاکم قدرت می گوید، دنبال می شود. طرفداران جزیره های نظامی خارجی در افغانستان استدلال می کنند که این قلعه های جنگی به نفع افغانستان است و چندین کشور دنیا را هم مثال می دهند. یکی از این کشور ها جمهوری ترکیه است که به تناسب دیگر کشور ها، وضعیت بدی هم در منطقه ندارد. فقط برای درک بهتر این موضوع یک کمی باید به تفصیل در مورد پایگاه های نظامی موجود در ترکیه صحبت کرد.
بزرگترین و مهم ترین پایگاه نظامی خارجی در ترکیه که توسط نظامیان امریکایی مورد استفاده قرار می گیرد، انجیرلیک است، که در 9 کیلو متری ولایت ادانا، در جنوب ترکیه موقعیت دارد. پایگاه انجیرلیک در سال 1951 در زمان جنگ سرد از طرف انجینران امریکایی، تحت چتر معاهدات ناتو، ساخته شده و توسط امریکا، که رهبر ی ناتو را به عهده داشت و دارد، یکجا با قوای هوایی ترکیه اداره می شود.

محدودیت های زیادی از طرف دولت ترکیه برای کنترول و نظارت از این پایگاه وجود دارد. ترکیه بمثابه عضو ناتو و کشور میزبان، نقش رهبری کننده را در عملیات های که توسط قوای کشور های خارجی با استفاده از خاک ترکیه انجام می شود، دارا می باشد. امریکایی ها تنها در داخل پایگاه انجیرلیک کنترول و رهبری را دارند ولی به هیچ وجه نمی توانند خارج از پایگاه های شان سلاح حمل کنند. حتی در بسیاری موارد نمی توانند در خارج از محدوده تعین شده، با لباس نظامی گشت و گذار کنند. تمامی عملیات های نظامی امریکا که با استفاده از پایگاه انجیرلیک صورت می گیرد باید به قوای هوایی ترکیه اطلاع داده شود و در بعضی موارد باید توافق پارلمان ترکیه را داشته باشد. بعد از رد پیشنهاد امریکا در سال 2003، که پارلمان ترکیه اجازه نداد، نیرو های نظامی امریکا برای حمله به عراق از خاک ترکیه عبور کنند ، پاول ویلفویز، یکی از حامیان زلمی خلیلزاد و معاون وزیر دفاع امریکا در آن وقت، گفت که به "بچه" های مان بگویید که در مقابل حکومت ترکیه کودتا کنند.(1) هدف از بچه ها، گروه های پیدا و پنهان در داخل اردوی ترکیه بود که پشتوانه قدرت شان هم در روز های دشوار، امریکا و پایگاه هایش در ترکیه می باشد. فقط، مبادرت به کودتا ناکام شد، و ترکیه محدودیت های جدیدی را در رابطه به پایگاه انجیرلیک به اجرا گذاشت، که نظارت جدی ترکیه از پایگاه انجیرلیک از آن جمله آن می باشد.

با این همه کنترول و قیود که در بالا به آن اشاره شد، خوب است نظری هم به نقش پایگاه های نظامی امریکا در تاریخ نیم قرن اخیر ترکیه داشته باشیم: یکی از اهداف پایگاه های نظامی امریکا در کشور های دیگر حفظ و یا به قدرت رساندن رژیم و افراد فرمانبردار و مطیع به خودش در آن کشور هاست. تاریخ کودتا ها در ترکیه رابطه تنگاتنگ و مستقیم با امریکا و نظامیانش در آن کشور دارد. در نیم قرن اخیر چار کودتا و ده ها مداخله نظامی در ترکیه صورت گرفته است. در اکثر موارد عملکرد محور قدرت در امریکا به طرفداری مستقیم از کودتاچیان در مقابل مردم بوده است.

تاریخ کودتا های "مدرن" در ترکیه با کودتای 27 می سال 1960 که به رهبری جنرال جمال گورسل صورت گرفت و در نتیجه آن صدراعظم منتخب ترکیه آقای عدنان مندرس به دار آویخته شده، آغاز می شود. کودتای 27 می در تبانی مستقیم با نظامیان امریکایی صورت گرفت. حتی نفوذ امریکا در میان جنرالان کودتا گر به حدی بود که بنابر توصیه سفارت امریکا تعدادی از افسران کودتا کننده که گرایش های عمیق ملیت گرایی داشتند، از حلقه رهبری و یا " کمیته متحد ملی" تصفیه شده و به خارج فرستاده شدند. آقای آلپ ارسلان ترُکش که بعد ها رهبر و بنیانگذار حزب ملیت گرای ترکیه شد، نیز از آن جمله بود.( 2)

کودتای بعدی که می شود گفت تا جایی با یک مداخله قدرتمند نظامی به حکومت منتخب آقای سلیمان دمیرل پایان داد، در اصل یک اقدام پیشگیرانه برای جلوگیری از به قدرت رسیدن نیروهای چپ در ترکیه بود، که در 12 مارچ 1971 صورت گرفت. بدون شک سیر تکامل کودتای 12 مارچ، رابطه مستقیم با قیام و مظاهرات جنبش های دانشجویی، کارگری و مردمی در ترکیه دارد، که برای امریکا سخت نگران کننده بود. در سال 1968 با آمدن کشتی های جنگی امریکا به استانبول، مظاهرات گسترده بر ضد امریکا سر تاسر ترکیه را فرا گرفته بود. حتی دریک مورد، در 6 جنوری 1969 محصلین پوهنتون "شرق میانه" در انقره، موتر سفیر امریکا در ترکیه را به آتش کشیدند. همانطوری که آقای ماهر کای ناک در کتاب مشهورش "دموکراسی کودتایی" نوشته است: "امریکا هرگز تحمل به قدرت رسیدن نیرو های چپ در ترکیه را که به جنبش های چپ در دهه 60 اروپا نزدیک بودند، نداشت. بنا ٌ کودتای 12 مارت 1971، جوابی به فعالیت های آتشین نیرو های چپ در ترکیه بود."(3)

نقش امریکا در کودتای خونین دیگری که در 12 سپتمبر 1980 به رهبری جنرال کنعان اورن به وقوع پپوست، غیر قابل انکار است. آقای محمد علی براند، یکی از نویسنده گان و محققان نامور ترکیه که بعد ها در جریان کودتای "پست مدرن" نظامیان در سال 1997 خانه نشین شد و روزگار سختی را پشت سر گذشتاند، در کتاب مشهورش "12 ایلول ساعت 04:00" نوشته است که " که دیپلومات مسوول که باید به آقای پاول هنز، رئیس بخش ترکیه در اداره ِ امنیت ملی امریکا راپور می داد، گفته است: "نگران نباشید، بچه های تان در ترکیه موفق شدند."(4) هدف از "بچه ها" نظامیان ترکی بودند که رابطه تنگاتنگ با امریکا و اسرائیل داشتند. طبق عادتی که گرداننده گان قدرت امریکا از استعمارگران بریتانیایی آموخته اند، بعد از نشر کتاب، آقای هنز تمام موارد یاد شده را دروغ محض خوانده و آنرا ساخته و پرداخته ی ذهن نویسندهِ کتاب اعلان کرد. ولی آقای محمد علی براند در یک حرکت کم نظیر، قسمت های از یک مصاحبه ِ صوتی و تصویری پاول هنز را به نشر رساند، که در آن خود آقای هنز مداخله امریکا در کودتای 12 سپتمبر در ترکیه را اعتراف کرده است.

با کودتای 12 سپتمبر 1980، "نیو لیبرالیزم" تجربه شده در امریکای جنوبی در ترکیه به اجرا در آمد و یک ائتلاف وابسته به قدرت خارجی در تبانی نظامیان در راس هرم قدرت قرار گرفت. دهه هشتاد و نود میلادی در ترکیه، دوران گسترش جهل مدرن، فساد نهادینه شده، واقتصاد آی ام اف زده بود. کودتا ها شکل پست مدرن به خود گرفتند، و نظامیان هر چند گاه زیر نام حفظ رژیم، دولت های شکننده ملکی را تهدید می کردند و یا هم امر وفر مان می دادند. مشهورترین کودتای پست مدرن که بازهم نقش امریکا در آن برجسته بود، در 28 فبروری 1997 بر ضد حکومت آقای نجم الدین اربکان صورت گرفت. آقای اربکان بعد ها در سال 2006 در یک مصاحبه تلویزونی با چینل 5 در ترکیه، سند وزارت خارجه امریکا را به بیننده گان نشان داد که در آن دولت امریکا طی یک مکتوب بسیار محرم در اواخر سال 1996، از سفارت امریکا در انقره خواسته است که زمینه های سقوط حکومت اربکان را با استفاده از هر ابزار ممکن میسر سازد. درست چند ماه بعد به تاریخ 28 فبروری 1997، آقای اربکان تحت فشار ارتش ترکیه مجبور شد از سمت صدارعظمی کنار برود. در دهه هشتاد و نود میلادی امریکا و اسرائیل به کمک نظامیان به عمق ساختار های قدرت در ترکیه نفوذ کرده بودند، و پایگاه انجیرلیک در دهه نود میلادی بر علاوهءِ مسایل نظامی به کار های خورد وبزرگ دیگر هم دست می زد. روزنامه زمان چاپ استانبول در به تاریخ 5 جون سال 1998 خبر داد که یک باند بزرگ از قاچاقبران آثار تاریخی به کمک چند افسر امریکایی با استفاده از پایگاه انجیرلیک صد ها اثر تاریخی را به خارج قاچاق نموده است. ( مراجعه شود به روزنامه زمان چاپ استانبول، 5 حزیران 1998.) بدون شک که کودتا ها در در ترکیه دلایل و عوامل دیگر هم داشتند و دارند و با درک این نقطه که نظامیان در ترکیه مرجع عنعنوی قدرت شمرده می شدند، ائتلاف امریکا و نظامیان هم نباید شگفت آور باشد. با تفصیل در مورد تاریخ نیم قرن اخیر در ترکیه و رابطه آن با مراجع قدرت در امریکا، تنها خواستم نگاه متفاوت از ذهنیت ساخته شده و قبول شده، در رابطه به جزیره های نظامی قدرت جهانی، ارایه کنم.

با صرف نظر از بحثِ مورد به مورد در رابطه به پایگاه های نظامی امریکا در دیگر کشور ها، صرف برای یک لحظه اگر فرض کنیم که گویا پایگاه های نظامی امریکا به منفعت بعضی کشور های میزبان بوده وبا اصرار در تکرار ادعا کنیم که مثلاً پایگاه های امریکا به نفع بحرین و کولمبیا (!) بوده است، بازهم با توجه به حضور گسترده و عملکرد آشکار امریکا در افغانستان در ده سال اخیر، هیچ تضمینی وجود ندارد که پایگاه های نظامی امریکا به نفع افغانستان باشد. این نوع منطق و استدلال ساده شده، بدون درک، مطالعه و شرایط کشور های دیگر، صرف با این ادعا که حضور نظامیان امریکایی به به نفع دیگر کشور ها بوده، بنا ً به منافع ما نیز می باشد، ما را به سطحی گرایی و تک سازی روابط بین کشور ها سوق خواهد داد. زیرا در سیاستِ زور، ایدیالوژی و استراتیژی ابزار های رسیدن به هدف است؛ و استراتیژی ثابت وجود ندارد. به عبارت دیگر، راهکار ها همیشه در تغیر است. استفاده از هر زمان، مکان و راهکار ممکن پذیرفته شده است.

دلیل بعدی که باز هم در بستر تبلیغ و برداشت از پالیسی قدرتِ حاکم تکرار می شود، اینست که گویا پایگاه های نظامی امریکا مانع مداخلات کشور های همسایه در افغانستان می شود. در این گونه استدلال ها ما با نوع منطق ارزان روبرو هستیم که ریشه در ادبیات ابزاری و کلاسیک شدهء استعماری دارد و چندین بار هم تجربه شده است. در دهه نود میلادی در ترکیه غول های قدرت بیرونی که صاحبان چندین گروپ بزرگ رسانه یی بودند وهستند، تبلیغ می کردند که "دوستی" بی قید و شرط ِ ترکیه با امریکا و اسرائیل مانع مداخلات "همسایگان" بخصوص، ایران، سوریه و یونان می شود. (مراجعه شود به آرشیف روزنامه های حریت، ملیت، صباح، تقویم. چاپ استانبول:1990-1999) امروز هم نخبه گان قدرت در کولمبیا، ادعا می کنند که اگر کمک امریکا و پایگاه های آن نباشد، ونزویلا، کولمبیا را اشغال می کند. کتاب های زمان استعمار هم مملو از این گونه منطق ارزان و عوام فریبی کاذب قدرت است.

مشخصا ً در مور د افغانستان، تجربه ده سال اخیر نشان می دهد که امریکا و متحدینش نه تنها جلو مداخلات پاکستان را گرفته اند، بلکه برای گسترش بحران، مداخلات پاکستان را توجیه هم کرده اند. حتی در بسیاری موارد به "دوستان" افغان شان فشار آورده اند که از مداخلات پاکستان یاد آوری نه کنند.(مراجعه شود به مصاحبه رنگین دادفرسپنتا با طلوع. اگست، 2010 ) با آن که حمایت پاکستان از طالبان یک راز باز است و پاکستان مانع بزرگی برای صلح در افغانستان است، ولی بازهم پاکستان همیشه در نزد هرم قدرت در امریکا دست بالا را برای سمت و سو دادن مسایل افغانستان دارا بوده است. پس چگونه پایگاه های امریکا در افغانستان مانع مداخله پاکستان خواهد شد؟ اهمیت پاکستان در نزد سران قدرت در امریکا دلایل به خصوص دیگری دارد که از حوصله این مقال خارج است. فقط حمایت امریکا از پاکستان در مقابل افغانستان به این معنی نیست که امریکا به افغانستان از دریچه پاکستان می نگرد. امریکا نه به افغانستان از دریچه پاکستان می نگرد، و هم بر عکس آن چی که حامیان امریکا در افغانستان ادعا دارند، نه هم به پاکستان از دریچه افغانستان نگاه خواهد کرد. آن چی که برای اقلیت قدرت در امریکا اهمیت دارد، دریچه منفعت است، و در صورت جنگ بین پاکستان و افغانستان، امریکا و "جامعه جهانی" اش به تمام طرف های درگیر سلاح خواهد فروخت.

مداخلات ایران در افغانستان هم در ده سال اخیر خیلی ها برجسته است. رژیم ایران بقاء و منفعت اش را در بحران، مداخله و تنش در منطقه می بیند. امریکا نه تنها از مداخلات ایران جلوگیری نموده و خواهد نمود، بلکه بخاطریک دستاویزِ به ظاهر مشروع برای حمله به ایران، و دوام جنگ تبلیغاتی علیه ایران (مراجعه شود به اخبار و تبصره های فاکس نیوز، وال ستریت ژورنال، طلوع و 8 صبح در مورد ایران) به مداخله ایران در افغانستان نیاز دارد. یکی از کار ساز ترین راهکاری که امریکا می تواند افکار عامه غرب را بر ضد ایران بسیج نماید، همانا استفاده ِ تبلیغاتی و تاکتیکی از مداخلات ایران در افغانستان، عراق و کشور های منطقه است.

می دانم، دوستانی هستند که با صمیمیت و خلوص نیت، حضور دراز مدت قوای امریکا را در مقابل شرایط مشخص که به نفع افغانستان باشد، می پذیرند. فقط، باید گفت که اقلیت قدرمند در امریکا در مسایل و مواردی که آزادی عمل کامل دارند، هیچگاه نمی خواهند خود را مقید به قواعد دیپلوماتیک و یا هم اخلاقی و انسانی بسازند. استفاده از هر فرصت ممکن هدف است. بحران اقتصادی اخیر در امریکا نشان داد که این اقلیت امتیاز طلب، حتی با سر نوشت میلیون ها انسان در امریکا که از بام تا شام برای حفظ خانه و کاشانه شان کار می کردند، چی گونه "قمار" زدند. پس چرا باید به به منافع مردم افغانستان که با تعبیر های استعماری، سرزمین "دزدان و رهزنان" می خوانند (5) و ادعا دارند که به قرن 13 تعلق دارد، توجه کنند؟ این یک بحث اخلاقی و انسانی هم نیست. این هم خیلی ها خوشباورانه و عامیانه خواهد بود که از قسیم فهیم، رحیم وردک، و یا هم دوستان کابینه یی شان امید قبولاندن منافع افغانستان را بالای امریکایی ها داشت. امریکا در افغانستان خیلی ها دست باز دارد. تنها و تنها با رد خواست های استعمار محور خارجی و یک مخالفت عقلانی و بدون خشونت تا جایی می توان به خواست های مان پاسخ گرفت. افغانستان هیچ حربه و اهرم فشار به غیر از بسیج مردمی برای قبولاندن شرایط خود ندارد.

با آن که با گرفتن نام آزادی واستقلال به "عدم درک از جهان گلوبالیزه شده، چپ گرایی، افراطی گری، پوپولیستی، غرب ستیزی......" متهم می شوم ( رجوع شود به نوشته های شخص یا اشخاصی به نام های "سرور کبریت" و خالد در ویب سایت آسمایی در مورد نویسنده) ولی جا دارد نکاتی را در مورد استقلال نوشته کنم: استقلال نه به معنای وابسته بودن به یک قدرت خارجی است و نه هم به معنای قطع رابطه با دیگر کشورها و در انزوا زیستن. اگر توجه شود، نیا کان ما بخاطری برای استقلال جنگیدند که تا بتوانند با تمامی کشور ها آزادانه رابطه داشته باشند. استقلال مانیفست موجودیت است. استقلال به معنای سود بردن از معاملات جهانی و حق نان است. استقلال به معنای آزادی عمل در دوست بودن با دنیاست. استقلال به معنای زندگی است. استقلال بیگانه ستیزی و بیگانه پرستی را یکسان نفی می کند زیرا بیگانه ستیزی مرض است و بیگانه پرستی بیماری صعب العلاج.

گفته می شود که "ما هیچ وقت استقلال نه داشتیم و تنها در سایه و حمایه ِ امریکا -"جامعه جهانی" - می شود به آب و نانی رسید و خوشبختی را جستجو کرد." فقط، منطق این گونه استدلال های عامیانه بنابر عدم شناخت دقیق از امریکا و مرجع قدرت، تهمیدانه و ناقص است. امریکای واحد وجود ندارد. امریکای جان مکین، جان کری، جو لیبرمن، لیندسی گراهام.... از امریکای میلیون ها انسان که واقعا ً خوشبختی و آزادی را یکسان به همه خواهان هستند، خیلی ها فرق دارد. متاسفانه ما با امریکای اولی که به یک اقلیت بسیار کوچک و جاه طلب تعلق دارد، طرف هستیم.

منابع ویاداشت ها:

(1) Noam Chomsky & Achcar. Perilous Power: The Middle East and U.S Foreign Policy. Paradigm Publishers: London, 2009.

(2) Erol Maraslı. “Darbelerde Yabanci Parmagi Varmiydi?” Tarih, Toplum, Insanlik. 2 Feb, 2010.

(3) Mahir Kaynak. Darbeli Demokrasi. Timas Yayinlari: Istanbul, 2006.

(4) Mehmet Ali Birand. 12 Eylul Saat:04.00. Karacan Yayinlari: Istanbul, 1984.

(5) Bob Woodward. Obama’s Wars. Simon &Schuster: New York, 2010.