جمهوری دوم؛ نخبگان پیشرو و نخبگان تابع

موقف جامعه­ ی هزاره در انتخابات ریاست جمهوری دوم با سؤالات و پیچیدگی­های مواجه است که از کنار آن به سادگی نمی­توان گذشت. هزاره­ ها به عنوان یک مجموعه­ ی توانمند و اقلیت قابل توجه، شرایط ویژه­ای دارد که عدم اعتماد ملی در افغانستان، این مجموعه را در شرایط ویژه­ای قرار می­دهد. در پی همین بی اعتمادی همگانی و هویت جویی هزاره­ها گفتمانی در دل این جامعه رشد یافت که عدالت­خواهی در اساسنامه­ ی همه­ ی احزاب ریز و درشت این قوم، به یک آرمان مشترک درآمده بود که اوج این آرمان­خواهی و صحنه­ی اجرای در دهه­ ی هفتاد پس از سقوط رژیم کمونیستی و نا دیده انگاشته شدن این مجموعه از سوی تفکر تمامت­خواه هفتگانه ­ی پیشاور نشین بود. هویت­ جویی و عدالت­خواهی در این دوره محوری­ترین شعار بخش مهمی از فعالان سیاسی جامعه­ی ما قرار گرفت.

این گفتمان و اندیشه در آغاز، برای سیاستمداران، به عنوان تاکتیکی برای رسیدن به قدرت نگاه می­شد، که طرد بخش مهمی از جامعه­ ی هزاره، با همین شعار، این برداشت را تایید می­کند. اما به مرور زمان تفکر هویت ­جویی و عدالت­خواهی راهش را از سیاست زدگی جدا کرد و به عنوان گفتمان غالب جامعه­ ی هزاره درامد. تا چند ماه گذشته چنین برداشتی از دور از واقعیت به نظر نمی­رسید. با گرم شدن تنور انتخابات و معاملات انتخاباتی، این برداشت دچار مشکل شده و پرسش­های جدی در جامعه برانگیخته است! این خامه­ ی خام اندیش نتوانست از کنار این پرسش­ها بگذرد و نخواهد احتمالات را بررسی کند. این قلم در صدد است همه­ ی احتمالات را از نظر دور ندارد و به کمک شما نخبگان فهیم؛ پادسخنی بر آن بیابد.

پرسش­های اساسی این نوشتار

1. آیا گفتمان عدالت­خواهی و دفاع از هزاره­ها، یک استراتژی است یا تاکتیک مقطعی برای منافع شخصی؟

2. آیا گفتمان عدالت­خواهی، تنها در کنار پشتون­ها قابل اجرا است؟

3. هزاره چه مفهومی دارد؟

4. آیا هزاره­ گراها دروغ می­گویند؟

5. آیا بشر دوست دیوانه است؟

انتخابات این دوره نسبت به دوره­ ی گذشته، برای هزاره­ ها دارای پیام و معنای متفاوت است. در دوره­ ی گذشته هزاره­ ها در پی تثبیت نفوذ و میزان شعاع وجودی و تاثیرگزاری در پهنه سیاست بود. به همین دلیل، رای حد اکثری جامعه هزاره به محقق اختصاص یافت؛ حتی کسانی که خانواده­ ی خود را به دست محقق از دست داده بودند به او رای دادند.

در این دوره نیز مردم هزاره به دلیل طرح حضور داکتر بشردوست؛ از نامزدی ریاست جمهوری پرهیز کردند. این امساک باور بلوغ سیاسی هزاره­ ها را نوید می­داد. اما با گرم شدن تنور معاملات انتخاباتی، جامعه هزاره سمت و سوی دیگری یافت. هزاره ­ها و به ویژه رهبرانی که از این شعار سکه­ هایی به نام خود ضرب کرده بودند؛ دم از هزاه نزدند. در پی آن بودند که از مسابقه­ ی پیوستن ارزان به کرزی پس نمانند!

پیش از آن که نیامدن خلیل­زاد محرز شود؛ خالی کردن پشت و زیر پای رئیس جمهو کرزی به یک مسابقه تبدیل شده که مهمترین آن درگیری معاون اولش ضیا مسعود بود. هزاره­ گراها مخصوصا اطرافیان محقق همیشه از کرزی دلخون بودند و او را به قوم­گرایی و طرفداری طالبان متهم می­کردند، که این اتهامات دور از واقعیت هم نبود. اما چرا یک­باره با نیامدن خلیل­زاد؛ پیوست ارزان با کرزی به مسابقه­ تبدیل شد؟

به سؤال نخست برگردیم؛ آیا گفتمان عدالت­خواهی و دفاع از هزاره­ ها، یک استراتژی است یا تاکتیک مقطعی برای منافع شخصی؟

برای رسیدن به پاسخ درست این پرسش، یاد آوری گزاره ­های تاریخی دهه­ ی هفتاد جامعه­ ی مان ضروری است. آن زمان طیف بزرگی از هزاره ­ها به عنوان خاینان ملی جامعه هزاره طرد شدند. کاری به حق یا نا حق بودن قضایای آن زمان ندارم، می­خواهم به در ذهنم به پاسخ روشن برای پرسش فوق برسم. واقعیت روشن آن زمان این است که توده­ ی مردم و برخی از نخبگان جامعه ­ی هزاره، به این تفکر به عنوان راه نجات نگاه می­کردند و این تز، تفکر استراتژیک شان بود.

روشن است که نگاه و آرمان عدالت­خواهانه، توده و نخبگان دور از سیاست زدگی جامعه را مجذوب خود کرده بود. روشن است که فراز و فرود سیاستمداران جامعه ­ی این گمانه را تقویت کرده است که قوم­ مداری هزارگی، برای برخی از آنان از حد یک تکتیک فراتر نرفته است. ائتلاف خلیلی- کرزی در دوره­ ی گذشته، ائتلاف محقق- سیاف در پارلمان، پیوست محقق و خلیلی به اردوگاه کرزی در این دوره، این گمانه را تقویت می­کند. پیوست سیاستمداران به اردوگاه پشتون­ گراها و سکوت اکثریت نخبگانی که گوش فلک را از هزاره­ گرایی کر کرده بودند؛ در برابر کاندیداتوری بشردوست تامل بر انگیز است. آیا شعار هویت­جویی و عدالت خواهی­ هزاره دچار اشکال بوده یا بشردوست هزاره نیست؟ هزاره کیست؟ چه رنگیه، کجاییه؟ قدش چه اندازه باشد و....؟

حافظه­ ی تاریخی ما به یاد دارد که که گفتند «محمد اکبری ورسی» تاجیک است تا او را از دایره­ ی قدرت دور نگه­دارند. عده­ ی دیگر را نیز خایین ملی لقب دادند و هزاره­ ی تقلبی دانستند. راستی چرا چنین شد؟ بشردوست چه؟ بشردوست هم تاجیک است؟ آیا بشردوست هم خایین ملی است؟

گفتن این حرف­ها به معنای سرباز کردن زخم­های کهنه نیست بلکه برای دستیابی به راه نو است. امروز می­گویند بشردوست تنها از پدر و مادر هزاره متولد شده؛ یعنی تنها «هزاره تبار» است و خودش هزاره نیست.راستی چرا اکبری خایین ملی بود و محقق و خلیلی خادم ملی؟

گفتمان هویت­جویی و عدالت­خواهی را همه­ ی بزرگان پذیرفته اند. رمزگشایی این کلاف، در این است که هدف یکی اما روش­ها متفاوت است. اکبری با اتحاد شمال نزدیک بود، که خلیلی و محقق در خنجان به آن رسیدند. برای دستیابی به همان هدف کلان اکبری در کنار مسعود قرار گرفت که برای رسیدن به همان هدف خلیلی در کنار حکمتیار، مسعود، طالبان و کرزی قرار گرفت و برای همان هدف، محقق با دوستم، مسعود، سیاف، و کرزی ائتلاف کرد.

به نظر و برداشت من، بشردوست نیز همان دردهای مردمی را به خوبی لمس کرده است؛ اما مانند دیگران نسخه­ ی دم دستی نمی ­پیچد. بشردوست می­داند که دردهای مردم ما با «تنگ نظری قومی و هزاره­ای» درمان پذیر نیست. درد مردم هزاره وقتی درمان شدنی است که تفکر جدا اندیشی ملیتی از میان برداشته شود. بشردوست درد مردم را دیگر گونه و با ریشه­ های عمیق­تر می­نگرد و درمانی به شیوه ­ی دیگر می ­پسندد. به راستی اگر ریشه­ ی جدا اندیشی، برتری جویی، و استثمار ملیتی خشکانده شود، هدف عدالت­خواهی بهتر تامین نمی­شود؟ من بشردوست را دقیق نمی­شناسم، به جز شعارها و برداشت دور از تیپ شخصیتی ایشان، برای من این نوع برداشت و تفکر مهم است؛ اگر چه ممکن است تفکر بشردوست هم چنین نباشد. ما افغانستانی جماعت آدم­های ساده و صادقیم؛ راه­های مستقیم و میانبر کم اثر را از راه غیر مستقیم ثمربخش، بهتر می­دانیم. به همین دلیل برخی بشردوست را به دلیل عدم طرح شعار قومی سرزنش می­کنند و حتی او را هزاره نمی­دانند. در صورتی که می­شود دوای درد مردم را در «نسخه­ های پیچیده و سنجیده ­تری» نیز جست­و جو کرد. ممکن است چنین برداشتی خیلی خوش­بینانه تلقی شود، اما من دوست دارم همه­ ی احتمالات را از نظر دور ندارم و دوستان را در این تامل شریک کنم.

آیا گفتمان عدالت­خواهی، تنها در کنار پشتون­ها قابل اجرا است؟

این سوال ریشه در یک برداشت و ذهنیت تاریخی دارد که عده­ای را به این سمت کشاند که هزینه­ های گزافی هم جامعه­ ی ما پرداخته است. شاید عدم اعتماد ملی ریشه­ ی این تفکر باشد، که هست. در این میان راه رسیدن به هدف، شاهین ترازو را در ذهنیت برخی به این سمت کشانده است که حاکمیت درجه­ی نخست و راس هرم مال مخصوص پشتون­ها است. همین ذهنیت این شانس را از هزاره­ها گرفته است که فکر رئیس جمهور شدن را ازمخیله­ی شان بیرون کنند. این نوع برداشت، ذهنیت شهروند درجه سومی را در ذهنیت تاریخی هزاره­ ها نهادینه خواهد کرد. گناه چنین برداشتی برای نسل­های بعدی به گردن کسانی است که بدون تدوین استراتژی، به معاملات سیاسی روی آورده و عدم اعتماد به نفس­شان تا دامنه ­ی تاریخ گسترش می­دهند. ائتلاف سیاسی برای اقلیت­ها عیب نیست، اما رفتار سیاسی بر اساس یک ذهنیتی تاریخی که آسیب جدی به جامعه­ ی وارد کرده است گناه نا بخشودنی است؛ که شهادت شهید مزاری از خاطر مردم ما پاک نخواهد شد.

بشردوست، به دلیل دیدگاه­ها و دغدغه­ های فراقومی و ملی، ساده ­زیستی، پاک­ زیستی، خوداتکایی ملی و عدم مرعوبیت از بیگانه و مهمتر از همه تخصص تعهدمدار؛ این شانس را داشت که به عنوان شخصیت ملی تبازر کند و چهره­ ی جدیدی از هزاره­ ها ترسیم کند. هزاره­ ای که به دلیل درد ملی و کشوری عقده­های محرومیت را هضم کرده و راه حل مشکل و پیشرفت را در ملت ­سازی آگاهانه و عدالت محورانه می­داند. اگر خردجمعی نخبگان جامعه­ ی افغانی به درستی ماهیت نسخه­ ی بشردوست را باور کنند و ان را ایده ­آلیستی تلقی نکنند؛ می­شود به آینده ­ی کشور امیدوار بود. همگامی و هماهنگی جامعه­ ی نخبه­ ی پیشرو، می­تواند این ذهنیت تاریخی با پیروزی رساندن بشردوست، از لوح ضمیر معیوب سردمداران جامعه و به تبع آن نسل­های بی­گناه نیامده بزدایند.

هزاره چه مفهومی دارد؟

هزاره، مردم ریشه­ دار و بومی بخش مهمی از افغانستان کنونی است که تمدن باستانی بامیان را آفریده و اوستا و تمدن غوری یادگاران پیشینه­ ی آن­هاست. هزاره یک اقلیت نیست که اکثریت تمدنی کشور است. پس هزاره کسی است که در پی احیای هویت تاریخی و تمدنی باستانی ما است. هزاره کسی است که روحی به بزرگی و شایستگی تمدن کهن کیانی، زابلستانی و غوری داشته باشد و به هر بادی نلرزد و هر سکه­ ی زردی نفریبد. هزاره کسی است که در درمان اساسی رنج قوم خود باشد. هزاره کسی است که نه خود را برتر از دیگران بداند و نه فروتر از دیگران. هزاره کسی است که رنج دیگر ستمدیدگان به جان لمس کند و به گناه چند ظالم از خدا بی­خبر، یک ملیت را دشمن نداند. با این شاخصه­ ها بشردوست یک هزاره واقعی است، که درد مردم را به خوبی درک می­کند، اما درد هزاره­ ها را شبیه درد مردم جنگ زده­ ی تمام کشور می­داند. بشردوست هزاره­ ی شرافتمندی است که در برابر دزدی­ های دولتی و بین ­المللی ایستاده و تاوان داده است. بشردوست هزاره ­ی عزتمند واقعی است که به استقلال، توانایی، عزت و سرمایه­ ی انسانی کشورش ایمان دارد.

آیا بشر دوست دیوانه است؟

گفتیم بشردوست یک هزاره­ ی واقعی است. آیا این هزاره دیوانه است؟ گونه شناسی این نوع اتهامات، ریشه­ ی روان شناختی آن را در تاریخ بشر روشن می­کند، که ریشه در عجز از فهم ماهیت سخن دارد. بشردوست مرز ملیت­ها را در عمل عبور کرده است. بشردوست به استقلال و عزت ملی می­اندیشد؛ مؤلفه­ ای که این روزها در افغانستان معنایی ندارد. دلیل این سخن آن است که چند ماه گذشته که نشانه ­ها از عبور امریکا از کرزی را نشان می­داد خالی کردن زیرپای کرزی به مسابقه­ ی نفسگیر تبدیل شد که از انتقادهای مطبوعات مدعی استقلال طلبی گرفته تا شخص دو مملکت؛ احمدضیا مسعود دوام داشت؛ اما وقتی مهره­ ی مخصوص امریکا شانس حضور در انتخابات را از دست داد و کرزی دوباره به مهره تبدیل شد؛ مسابقه­ ی معکوس آغاز شد.

آیا بشردوست دیوانه است که در عمل ملت ­سازی پیدا کرده و نه آن که مانند افغان ملتی­ های پشتون­گرا از «پروژه­ی ملت­ سازی» نمدی برای برای ملیت­ خواهی شان بسازند. آیا بشردوست دیوانه است که شعار هزاره­ گرایی تضاد محور را عبور کرده و از آن پوستینی برای امروز و فردای خود نساخته؟ آیا بشردوست دیوانه است که نسخه­ ی بحران کشور را در آیینه­ ی خوداتکایی، عزت و استقلال ملی می­داند؟ راستی بشردوست دیوانه­ ای در میان عاقلان است و یا طبیبی در میان بیماران روحی- روانی؟!

آیا هزاره­ گراها دروغ می­گویند؟

قصدم از طرح این پرسش، توهین به کسی نیست، بلکه هدفم تصحیح رویه­ای است که در ادبیات سیاسی ما رواج یافته بود؛ یعنی نا توانی فهم اندیشه­ ی رقیب و یا جزم اندیشی و اصرار بر قرائت واحد. هزاره­ گراها دروغ نمی­گویند بلکه اندیشه­ ی هر که با ما نیست بر ماست، غلط است. ما باید در سیره و منش سیاسی مان احتمالات و طرز تفکر دیگران را نیز محترم بشماریم و ان را نسخه­ ی متفاوت از نسخه ­ی خود بدانیم، نه آن که خود را محور بدانیم و با جزم اندیشی دیگر راه­ها را بر خود و مردم خود بسته نماییم. تاکید می­کنم، تنها روش­ها و نسخه­ ی درمان متفاوت است. نه بشردوست دیوانه است و نه هزاره­ گراها دروغ می­گویند.

بشردوست، هزاره­ ی خرمندی است که جایگاه ملی و توده­ای مستحکمی دارد. از میان نامزدهای ریاست جمهوری این دونفر با اقبال ملی مواجه است؛ در یک مقایسه دلایل آن را روشن­تر ببینیم:

اقبال مردمی به کرزی- بشردوست

کرزی:

1. میانه رو و خوش برخورد است.

2. به قدرت­های بیرونی اتکا دارد.

3. به مافیای ثروت متصل است؛ تجارت مواد مخدر! مخارج تبلیغاتی­اش 85 میلیون افغانی شده است.

4. قبیله­ گراست، اما شعار نمی­دهد.

5. فساد اداری را نهادینه کرده است.

6. فرصت هفت ساله به پای تمدن ستیزی طالبان بر باد داده است.

7. امید و نشاط را از مردم گرفته است.

8. به زیر بناها توجه نکرده است.

9. تخصص علمی ندارد.

و...

بشردوست:

1. صریح و رک است.

2. به قدرت نیروی انسانی و پشتوانه­ ی تاریخی و روحیه­ ی استقلال طلبی مردم اتکا دارد.

3. با مافیای قدرت و ثروت؛ اینجوها، مواد مخدر و... در ستیز است.

4. ملی­گرای عملی است؛ نه ملیت­خواه متقلب.

5. با فساد اداری مبارزه می­کند و ان را منشا همه­ ی بدبختی­ های کشور می­داند.

6. با احیای خود اعتمادی، در صدد ایجاد امید و عزت ملی است.

7. راه حل بحران کشور را در نسخه­ ای پیچیده که تضاد ها را ریشه کن می­کند.

8. پاک نفس و ساده زیست است.

9. از بالاترین تخصص اکادمیک برخور دار است.

و...

نتیجه­ گیری

پرسش­ نگفته و اساسی این نوشتار آن است که نخبگان پیشرو کیستند و نخبگان تابع کدامند! شاید روشن شده باشد، نخبگان پیشرو کسانی­ اند که راهبر می ­سازند و ان را نهادینه می­کنند و مانند پرتاری، موظب و مراقب آن است. نخبگان پیشرو کسانی­ اند که به یک گفتمانی به دید استراتژیک نگاه می­کنند و از فرصت­ها به نفع تفکری محوری­شان سود می­برند و تهدیدها را واکاوی می­کنند و ان را تبدیل به فرصت می­کنند.

انتخابات جمهوری دوم دموکراسی، آزمونی است برای نخبگان جامعه­ ی ما که پیشرواند و یا تابع سیاست­مداران ارزان! تا یک ماه آینده نتیجه­ ی آزمون نخبگان پیش­داوری نمی­کنم و به جدا سازی صف پیشروان امیدوارم، و به فهم توده­ ی مردم بی­ ریای مردم افغانستان امیدوار ترم.

فراز و فرود راه، ما را به این نکته رهنمون می­کند که، راه­های متفاوت و نسخه­ های گوناگون را بپذیریم و از جزم اندیشی گذر کنیم. نخبگان باید سیاست زدگی کنار بگذارند و تابع امیال سیاست­مداران بناشند تا سیاست­مداران خودشان را با استراتژی مردم محوری تطبیق دهند؛ نه آن که امیال آنان استراتژی ملون جامعه­ی ما قرار گیرد و آن چه نا پیدا باشد منافع استراتژیک مردم ما باشد. هزاره­ گرایی برخی از سیاست­مداران فراتر از تاکتیک رسیدن به قدرت نبوده است.

این نوشتار، تبلیغات انتخاباتی نیست بلکه تلاشی است برای فهم ماهیت پرسش­های مطرح شده.

وبلاگ جامعه نو