در فضای باز!

قصد دارم همچنان به نقد آنچه به عنوان ادبيات معاصر مشهور شده و نويسندگان آن به عنوان بزرگان ادبيات افغانستان، ادامه دهم. اما پیش از آنکه بخواهم نقدی بر نوشته های يکی ديگر از اين افراد را ارايه کنم ، باز می خواهم نکاتی را به خوانندگان شرح دهم تا تلاشی دوباره برای رساندن آنچه "در فضای باز" کابل پرس^? دنبال می کنم، انجام داده باشم. اول اينکه اين بخش به هيچ عنوان بخشی سیاسی نیست و فقط به نقد ادبی پرداخته می شود. برخی خوانندگان تصور می کنند با نقد آثار افراد مختلف و سبک سنگین کردن آن، گویی يک جبهه گيری سياسی صورت می گيرد که به هيچ عنوان چنين نيست. البته اين را هم اقرار می کنم که فضای آلوده ی افغانستان سبب بسیاری از اين پیش داوری ها می شود. برای نمونه خواننده ای نوشته است که لحن نوشته های من در نقد ادبی، لحن راوا (جمعيت قبيله سالاران افغانستان) می باشد و از تاثير ادبیات سیاسی اين گروه سخن گفته است. اين نظر هم طبيعتا در نتيجه ی رقابت های سیاسی و حتا قومی در افغانستان زخمی ست. گویی اگر نقدی بی پرده بر نوشته های مدعيان شعر و داستان شود، نشانه ی همراهی با رقيبشان است و در جبهه ی مقابل نيز، وقتی گفته می شود با جمعيت قبيله سالاران افغانستان مواجهيم که هنوز سر در آخور خليل زاد و اربابان وی دارند، مورد حمله قرار می گيريم که در صف رقبای سياسی- قومی آنانيم و همان دشنام های هميشگی را دريافت می کنيم.

به نظر من اين ادعای خواننده ی محترم کاملا غير منصفانه است و دليل آن اين است که ما يا با نقد ادبی آشنایی نداريم و آن را در حد تعارف می پنداريم و يا جمعيت قبيله سالاران افغانستان را نمی شناسیم. نقد ادبی ضمن اينکه جای توهين به کسی نیست، جایی برای تعارف و رفيق و رفيق بازی و بزرگ کردن بی مورد و بی دليل افراد هم نيست. اينکه يک منتقد در تحليل و ارزيابی خود به اين نتیجه می رسد که مثلا لطيف ناظمی شاعر نيست و فقط تقليد ديگران را می کند، ربطی به داشتن لحن جمعيت قبيله سالاران افغانستان ندارد. در صورتی که همان جمعيت قبيله سالاران افغانستان موسوم به راوا، خود مشکل بزرگی را برای جنبش ادبيات نو در افغانستان بوجود آورده است. اين جمعيت ابتدا ندانسته يا دانسته مقام ملک الشعرایی و امثال آن برای اين عده تعريف می کند و دست آخر با دادن دشنام هایی مانند سگ و شغال و ...انديشه ی قبيله ای خود را بروز می دهد. طبيعی ست که واکنش رقيبشان برخواسته از همانی ست که بروز داده اند و حالا يکی که نه با اين است و نه با آن و نمی خواهد نقد ادبی را محلی برای عقده گشایی سیاسی و قومی کند، با چه وضعيتی مواجه می شود؟

بيا و تلاش کن و بگو که شما به چه حقی وقتی تخصصی در ادبيات نداريد، يکی را به مقام ملک الشعرایی می رسانيد و بعد همراه با دشنام می خواهيد او را از اعتبار خارج کنيد. همين نکته ی کليدی نشان می دهد که گروه قبيله سالاران را، گویی سودای زلمی خليل زاد و انور الحق احدی اش و کرنش مقابل دزد و خاينی مانند محمد ظاهر، از ديدن نکات بنيادين باز داشته است. يا برای نمونه فارسی ستيزی اين گروه متملق و دوکاندار که از سویی پاچه می گيرد که چرا واژه ی فارسی را بکار می بری که اين لحن ملايان است و با توهين آشکار به زبانی که شاملو بکار برده، به سخيف ترين شکل ممکن، از تلاش و کار همان شاعر سنت شکن دوکان می سازد و به خيال خود رقبای قبيله ی خود را تار و مار می کند. بماند اينکه اين قبيله نمی داند اعتبار و ماندگاری شاعر سنت شکن، شعر اوست و کاری که در شعر کرده است.

نقد آنچه به عنوان ادبيات معاصر افغانستان شناخته شده است، به هيچ عنوان به معنای همراهی با سياست پوسیده ی جمعيت قبيله سالاران افغانستان و يا رفقای ديگر قبيله شان مانند کريم خرم و انورالحق احدی و صفيه صدیقی و حبيب الله رفيع و اشرف غنی احمد زی و... نيست. آنانی که هنوز نتوانسته اند از عادت کرنش و غلامی دست بکشند و سال ها و دهه ها پس از پوسیده شدن جسد ديکتاتوران، اعلی حضرت نادر خان و اعلی حضرت اين و آن می کنند، شایسته ی همراهی نیستند.

و اما دوم: ضمن اينکه قصد توهينی به گويندگان زبان ديگری ندارم و معتقدم بايد برای رشد همه ی زبان ها تلاش شود، به زبان فارسی عشق می وزرم و برای من رشد اين زبان مهمتر از همراهی با انديشه ی سياسی آنانی ست که داعيه ی دفاع از آن را دارند. آنانی که داعيه دار دفاع از زبان فارسی هستند، بايد بدانند که با اتکا به نوشته های تهی کسانی مانند لطيف ناظمی نمی توان به زبان فارسی خدمت کرد و بلکه اين می تواند به رکود زبان ياری رساند. اگر نپذيريم که در نقد ادبی، نگاه بی تعارفی داشته باشيم و از همان منظر سياسی و دريچه ی تنگ به آن بنگريم، در حقيقت، زبان و ادبيات را از رشد بازداشته ايم. کوشش کنيم تا ادبيات را در سطح و اندازه ی ناشاعران پايين نياوريم و بلکه اگر آنان نمی توانند با ارايه ی يک اثر ادبی قابل قبول، کاری برای ادبيات کنند، به شدت نقدشان کنيم. به نظر من عدم نقد درست و بی پرده ی نوشته های اين ناشاعران باعث شده که علاوه بر تلف شدن امکانات، استعدادهای جوان زيادی نيز به بيراهه کشانده شود. اگر حالا هم شروع نکنيم پس کی و آيا همين حالا هم به اندازه ی کافی دير نيست؟ گاهی برخی خوانندگان می گويند که بايد شرایط و نابسامانی های افغانستان را در نظر داشت. من اين مسايل را در نظر می گيرم و می دانم که چون کلمات اولين امکان و امکان همیشگی آدم هاست، تاريخ ادبيات جهان نشان داده که در بدترين شرايط ممکن هم می توان ادبيات نابی آفريد. بهتر است بجای ساختن کاخ های دروغین و رستم و تهمتن ساختن های پوچ، اگر علاقه ای به ادبيات داريم، به دنبال ادبيات سرزنده و پويا باشیم. به نوشته هایی اتکا نکنيم که پيش از مردن نویسنده ی آن می ميرند، بلکه کوشش کنيم، اگر علاقه ای به رشد زبان و ادبيات داريم، آن را بهتر و منسجم برای آفرينش اثر خوب بکار بريم. به نظر من آنانی که طول و عرض زبان فارسی را در يک رقابت قومی مطرح می کنند، بايد بدانند که همين زبان فارسی در زمان امروزی و بويژه در عرصه های علمی چيز قابل توجهی برای ارايه ندارد و خالی ست. بجای اينکه به نکات سست و بی ارزشی که توان کار را می گيرد بپردازيم، به پويش و زايش زبان بيانديشیم.

امروز نوشته های محمود طرزی را در کتاب هایش که به عنوان دفتر های شعر ارايه داده و همه نشان " مطبعه دارالسلطنه کابل" را دارند، مرور می کردم. به نظر من اگر در همان زمانی که ايشان نوشته هایش را به عنوان شعر نشر و همزمان انتقاداتی به زعم خودش تند درباره ی شعر مطرح می کرد، منتقدان جدی می داشتيم که کار خود وی را نيز سبک و سنگين می کردند و برايش می گفتند که جناب تبليغ برای مکتب و تجارت و.. خوب و سرجایش لازم است اما آنچه به عنوان شعر می نویسی به اين دلايل شعر نيست، آنگاه شايد ما وضع بهتری می داشتيم. شايد امروز ناچار نمی بوديم، دهه ها بعد از ظهور نيما بگوييم که شعر نيمایی چيست و آقای لطيف ناظمی محصول ذهن فرسوده ی خود را نمی تواند با کوتاه و بلند کردن سطرها و گذاشتن قافيه ها هر جا دلش بود، شعر جا بزند و امروز در حلقه ی رفقا پيشگام شعر نيمایی و سردمدار نقد ادبی مطرح شود.

ادبيات را جدی تر بگيريم. به قول ماريو بارگاس يوسا نويسنده ی پرويی، ادبيات آتش است.

"در فضای باز" کابل پرس