اوزبیک خان و نقش آن در امپراتوری (آلتین اوردو) و شکل گیری ملتی به نام اوزبیک
زمان خواندن: (تعداد واژه ها: )
ماجرای به قدرت رسیدن اوزبیک خان
همان طوریکه درقسمت اول این نوشته از احوالات اوزبیک خان توضیحات ارایه گردید, مورخین و واقعه نگاران توجه زیادی را به شخصیت اوزبیک خان مبذول داشته اند و در بسیاری اوقات ازبیک خان را به صفت یک حکمفرمای مسلمان از آن تمجید گردیده است.
موضوع دیگریکه واقعه نگاران توجه جدی مبذول داشتند همانا ماجرای به قدرت رسیدن اوزبیک خان است. درین مورد نظریات علمای تاریخنویس به دو کتگوری تقسیم میشود: یعنی اوزبیک خان از طریق انتخابات توسط قورولتای به قدرت رسید ویا که در اثر کودتا به قدرت رسید !!!
بنابر روایت ابوبکر القطبی الاخری در کتاب "تاریخ شیخ اویس" و همچنان در صفحه 199 اثر سلیزنوف یو. و. بنام (نخبگان آلتین اورده), اوزبیک که برادر زاده توخته خان, خان چهارم امپراتوری آلتین اورده ( 1291 - 1312 ) و نواسه منگو تیمور بود, او در ماه جنوری سال 1313 بعداز وفات کاکایش یکجا با عموزاده اش قوتلوق تیمور (خان آلتین اورده 1395 - 1399) برای اظهار تسلیت به بازماندگان کاکایش از اورگینج (در بعضی منابع ازخوارزم) بسوی "بیرکه سرای" پایتخت امپراتوری آلتین اورده شتافت که فعلآ این جای تاریخی در محله (دریای اختوب) نزدیکی قریه (تساریف) ولایت خودمختار والگاگراد روسیه فدراتیف موقعیت دارد. قابل ذکر است که قبل از دوران حکمروائی بیرکه خان پسر جوچی از نوادگان چنگیز خان (1257 - 1282) پایتخت آلتین اورده "باتو سرای" بود که فعلآ در شهرک سیلیترننی اولسوالی هارابالین ولایت خودمختار آستره خان, فدراسیون روسیه موقعیت دارد.
یعنی قسمیکه دیده میشود در آن زمان پایتخت و قصر ها بنام حکمروایان مسمی میگردیده است.
آن وقتیکه اوزبیک به پایتخت رسید, دید که "ایل باسر" و در بعضی روایت "ایل باسمیش" فرزند توخته خان متوفی به حمایت امیر ایقسار قادق یکی از قوی ترین چهره امپراتوری آلتین اورده به صفت خان و جانشین توخته خان اعلام گردیده و خود امیر قادق پست وزیر اعظم را اشغال کرده است
اوزبیک که به خواص زیرکی و دولتمداری مدبرانه معروف است, با تحلیل آنی اوضاع و نبض حکما و نخبگان دربار و مردم درک میکند که برای خاتمه دادن به ملوک الطوایفی در داخل امپراتوری و ایجاد دولت مقتدر آلتین اورده, ایل باسمیش کاندید مطلوبی برای خان شدن نیست.
بنآ این موضوع را با عموزاده اش قوتلوق تیمور (بیکلر بیک = بیگ بیگها "1") در میان گذاشته با کمک او, امیر ایقسار قادق را به قتل رسانیده و قدرت را در امپراتوری آلتین اورده قبض میکند. به روایت دیگر گفته میشود که اوزبیک, ایلباسمیش و امیر ایقسار قادق هردو را به قتل میرساند.
اما یخشلیگ ثابتوف محقق قزاق در یکی از مقالات خود تحت عنوان (احوالات به قدرت رسیدن اوزبیک خان) مینویسد: احوالات به قدرت رسیدن اوزبیک خان توسط بسیاری نویسنده ها تحقیق گردیده است, اما بعداز نشر جلد اول اولین مجموعه در سال 1884 در مورد تاریخ امپراتوری آلتین اورده که متکی به منابع محققین عرب است, این نظریه به وضاحت ثابت گردید که اوزبیک از طریق کودتا به قدرت نرسیده بلکه حاکمیت امپراتوری آلتین اورده را از کاکای بی اولادش به میراث برده است. اما در جلد دوم همین مجموعه که به منابع پارس ها اتکا میکند گفته شده که اوزبیک از طریق کودتا به قدرت رسید.
Grekov B D en Jakobovski A U
گرکوف ب د و یعقوبوفسکی آ یو میگوید که اوزبیک فرزند توخته خان نبود و بنآ حق به میراث بردن قدرت را نداشت.
تعدادی از مورخین با نظر فوق موافق نیستند و میگویند:
که در سیستم دولتداری آلتین اورده قدرت از آن خان و حکمفرما نبود که بازمانده های او قدرت را به میراث میگرفت بلکه قدرت از آن مردم آلتین اورده بود و برای به میراث گرفتن قدرت در امپراتوری آلتین اورده در پهلوی دیگر شرایط و شایستگی کافی بود که آن شخص مربوط همین امپراتوری آلتین اورده باشد.
Vasili Bartold (3 (15) november 1869, San peterburg — 19 august 1930, Leningrad)
وسیلی بارتولد تاریخ نویس روس جرمنی الاصل در مورد رژیم حقوقی دولت آلتین اورده میگوید که در سیستم آن یک قانون واحد وجود نداشت که کی میتواند قدرت را به میراث ببرد. چونکه قدرت مربوط نسل بود یعنی هر کسیکه مربوط سلسله چنگیز خان میبود..
شرق شناس و داکتر علوم تاریخ تورسون اکرامویچ سلطانوف میگوید: قانون واحدی برای به میراث گرفتن قدرت وجود نداشت. کافی بود که کاندید مربوط آلتین اورده باشد. آخرین وصیت حکمروای فقید در جانشینی اش از نظر دور نبوده اما آخرین وصیت به معنی شهزاده تعیین کردن هم نبود. در صورت عدم موافقت نخبگان و آقسقالان برای شخص وصیت شده گفته میشده که او هنوز سن مناسب ویا تجربه کافی برای اداره دولت ندارد. به این شکل با تفاوت از سیستم دولتداری در اروپا هیچ گاهی قدرت دولتی به صغرای متوفی به شکل میراثی سپرده نمیشد.
بنآ از هفت واقعه انتقال قدرت در امپراتوری آلتین اورده از باتو تا توخته فقط دو واقعه انتقال قدرت از پدر به پسر بوده است. اما در متباقی حالات خان ها از جانب قورولتای (کنگره) انتخاب و تصویب میگردیده است.
به این اساس ما متیقین میشویم که اوزبیک کاملآ مستحق بود تا بر تخت امپراتوری آلتین اوردو بنشیند.
یک تصور دیگر هم در بین بعضی از واقعه نگاران در مورد نحوه به قدرت رسیدن اوزبیک خان وجود دارد اینست که گفته میشود, توخته خان اوزبیک را در سال 1312 به صفت سرلشکر خود منصوب کرده و خود بطرف (اوروسها) که تحت قیمومیت آلتین اورده بود روان شد مگر در راه که هنوز از ساحه پایتخت خارج نگردیده بود به تاریخ 9 اگست 1312 وفات کرد. امیر ها و "ناویانها" یعنی اشراف های مغول به بحث نشتند که جانشین توخته خان را تعیین بکنند. درین حال قوتلوق تیمور امیر ارگ گفت که حق خان شدن متعلق به ایلباسر فرزند توخته خان است
اما قبل از تاجپوشی ایلباسر باید اوزبیک کشته شود که او دشمن ماست و مانع این انتخاب نگردد. (علت دشمن دانستن اوزبیک این بود که اوزبیک همیشه از امرای آلتین اورده تقاضا میکرد که آنها دین اسلام را قبول کنند. به این سبب آنها همیشه در پی آن بودند که چطور اوزبیک را از آلتین اورده دور کنند) امیر ها و اشراف با طرح قتل اوزبیک موافقت کردند. برای عملی کردن این پلان دعوت بزرگی را ترتیب دادند. درین مجلس که دسیسه بر علیه جان اوزبیک طرح ریزی شد, یک شخص دیگری نیز بنام قوتلوق تیمور حضور داشت که به مجرد آمدن اوزبیک در قصر, او را از دسیسه آگاه نمود.
اوزبیک به مجرد آگاهی از قضیه, به سواری اسپ خود بسوی قشون خود شتافت و با سازماندهی تدارکات منظم امرای آلتین اورده و اشراف مغول را درهم کوبید و خود را خان امپراتوری آلتین اورده اعلام نمود.
فرضیه به قدرت رسیدن اوزبیک خان از طریق کودتا و خونریزی در مبحث اوزبیک خان تا یک زمان طرفدارانی داشت اما در سال 1992 بعداز یک پژوهش همه جانبه و نفوذ کتابی بنام (یادبودی از تاریخنگاری صحرائی) چنگیزنامه اثر اوتمیش حاجی ابن مولانا محمد دوستی در حلقات اکادمیک علوم تاریخی, دیگر شبهه ئی
باقی نماند که اوزبیک از طریق تدویر قورولتای به خانی آلتین اورده انتخاب گردید.
پژوهشگران هریک:
Malov N M, Malishev A B, Pakushin A I
مالوف ان ام, مالیشیف آ ب و پکوشین آ ای به این نظر بودند که اوزبیک کاملآ از طریق صلح آمیز به قدرت رسید.
پژوهشگر میسکوف ای پی ( Miskov E P) نیز به همین نظر است که اوزبیک از طریق قورولتای خان آلتین اورده برگزیده شد. او میگوید درین پروسه بایلون کیلین و قوتلوق تیمور عموزاده اوزبیک نقش مهمی را برای متقاعد ساختن متنفذین آلتین اورده بازی نمودند.
میسکوف برای اثبات ادعای خود به دلایل ذیل متوصل میشود:
1- توخته خان در وقت وفات خود هیچ وارثی نداشت و از قول مورخین مصری ایلباسر سه سال قبل از وفات پدرش توخته خان فوت کرده بود و منبع دیگر عربی در صغیر بودن ایلباسر برای وراثت مقام خانی آلتین اورده تآکید میکند.
2 - دلیل دیگر گزارش سفرای مصر است که در وقت وفات توخته خان و اینوگریشن (تخت نشاندن) اوزبیک خان حضور داشتند اما در گزارش ایشان به غیر قانونی بودن این تخت نشینی هیچ چیزی گفته نشده است.
3 - به جواب آنانیکه استدلال کرده بودند که اوزبیک به صفت یک مسلمان حق وراثت خانی را نداشت میسکوف میگوید که اوزبیک بعداز انتخاب اش در سمت خان آلتین اورده اسلام آورد
به هر حال اوزبیک خان در ماه جنوری سال 1313 میلادی به صفت خان پنجم امپراتوری آلتین اورده به قدرت رسید
پایان قسمت دوم
ادامه دارد
"1" بیکلر بیک - پست دولتی بیکلر بیک (بیک بیکها) در ساختار اداری و دولتی امپراتوری آلتین اورده, شامل صلاحیت قومنده ارتش, اداره روابط امور خارجی و قاضی القضات میگردید
منابع:
1 – شخصیت اوزبیک خان
2 – براقچی خاتون
3- فرماندهان مشهور جهان
4- اوزبیک, خان آلتین اوردو
5 – شورای مفتی تاتارها (ازبیک خان
6- اوزبیک ها قصر نشینان تورک ها
7- ازبیک ها, سوالات و جوابات
8 – افسانه ها و واقعیت های آلتین اوردو
9 – اردوی نگی ها
10 - اوزبیک خان و شرایط شهزاده های روس
11 - اوزبیک خان و ایوان کاپیت - یوتوپ
12 - اوزبیک ها اشرافیت خلق تورک و سارت ها تجارت پیشه گان آسیا میانه - بخش اول مقاله رستم جان عبدالله یف
13– ویکپدیا به زبانهای اوزبیکی, آذری, تورکی, عربی,هالندی و روسی
پيام‌ها
8 سپتامبر 2014, 12:15, توسط عثمانی
استاد محترم از زحمات تان تشکر، معلومات بسیار جامع و مفید بود. موفق باشید.
8 سپتامبر 2014, 15:36
داكتر صاحب فارابي مثلي كه معاش به سيستم دولتي صابق و سر وقت ميرسد و تمام مشكلات محله من و شما حل شده و مملكت گل و بلبل گشته كه بايد رفت دنبال فخر فروشي و خلق هويت كاذب؟ خوب آب اگر هر چه بالا برود مرغابي را تا بند پايش است تو از حال ملت چي داني اي بي احساس
8 سپتامبر 2014, 18:27, توسط حبیب قویاش تالقانی
درود برشما! جناب بی نام ونشان و تبصره کننده ی شماره 15:36 ! هرچند آشکار و مبرهن است که ؛ فرد نه بی سواد و بلکه کم سواد اید. در نخست ؛ سابق و نه <صابق>. اینکه مربوط کدام قوم شریف کشور هستی ؛ مربوط خودت است واما، بدون مطالعه و درک از تاریخ واقعی کشور و آسیای مرکزی وجدان خویش را با این گونه تبصره های پوچ و بدون وقار وروح حقیقت باشد ؛ آلوده نساز و خود را در جمع باسودان ؛ جلوه گری ننما!! پیش از این که به تبصره ای که مبنا اش عقده و فاقد جوهریت حد اقل ادبی باشد؛ بپردازی - ورق نخست تاریخ حقیقی و علمی کشورت را باز نموده و بخوانی که کپ از چه قرار است؟ تا در پرتو دانش و بنیش تاریخی قرار را حاصل نمایی! بار در فرجام تاکید میکنم که؛ از استعمال واژه یی چون و چنان که شایسته و بایسته ایی هر بی دانش و کم سواد نیست؛ جلوگیری نمای! با تقدیم حرمت بزرگ.
8 سپتامبر 2014, 23:46, توسط شولتس
اغای کامینت کننده بی نام ( 15:36) نفهمیدم که این عقده گشائی تو برای چه بود ؟ اما مطمئن باش که دیکر اوزبک وهزاره به تاریخ های قلابی وساختگی نوکران دربار مانند غبار , کهزاد وامثالهم اتکا نخواهند کرد . آنها از فقدان هویت در پشت آریائی بازی های خودساخته وخود بافته نمیگردند . بلکه تمام تمدن های منطقه و افغانستان متعلق به تاریخ آنان است که برای دریابی و افشای تقلب , بازنگری میکنند . تو هم کوشش کو اگر در چنته خود چیزی داری آنرا رونما بکو وپشت تاریخ های تقلبی وعوامفریبانه را رها کو ها ها ها
9 سپتامبر 2014, 08:59
به جواب كامنت قوياش بايد گفت كه اولا باسودان ننويس، باسوادان بنويس و بنيش نه بلكه بينش بنويس، بي سواد تو هستي نه ديگران و دوما بي دانش، كلمه شايسته خو معنا دارد ولي كلمه بايسته را از كدام كتاب جعلي فارابي آوردي؟ و به جواب شولتمس، بولتمس قلدينگ بولترينگ بايد خنديد خصوصا در جاي كه بي اساس تمدن ها را متعلق به تاريخ و بيولوژي و فزيك خود ميداند، كلي خنديديم ها ها ها
9 سپتامبر 2014, 20:59, توسط حبیب الله کلکانی راهزن
کمت بچه سقاو , برو باد خوده خالی کو باز در باره تاریخ گپ بزن شما سقوی ها هیچ حیا ندارید
10 سپتامبر 2014, 06:56, توسط حقبین
کامنت 15.36 شما طایفه بی عقل خود فروش بز مانند ، بر نام و صدای تورک تباران ( اوزبیک ) افغانستان
حساسیت و بخیلی دارید هرزمان که نام ( اوزبیک ) در وب سایت یا مقاله ای یا مضمون از (اوزبیک ها ) نشر
میگرد د فورأ ازلانه های نمناک خویش صدای دلخراش و بوی ناک از تعصب خود را اظهار میدارید ازشنید ن
نام (اوزبیک ) شمارا جن میگیرد مقعد تان میسوزد و آتش میگیرید چون تاریخ افغانستان آثارتاریخی افغانستان
همه به تورک زبانان افغانستان و هزاره هاتعلق دارد شما بی چاره ها چیزی ندارید بناأ تعصب شما و بخیلی و تورک ستیزی شما آز
آن جهت است
کامنت 08.59 د ر وقت نوشتن سهو و ازقلم ماندگی به هرکس صورت میگیرد ( دانایان پی نقطه نگردند )
تو که نادان بوده ای تعصب و بد بینی عقل و هوش ترا گرفته است اگرداشته باشی ؟؟ آیا آقای شولتس ترا
زورکرده که داد و ویلا داری ( قیلدینگ بولدینگ ) گفته نالش میکنی ؟؟؟ ها ها ها
10 سپتامبر 2014, 11:32
حقبین نا حق برو یک اندازه با سند حرف بزن، از بس بی سوادی زیاد شده هر خر و کره خری آمده تحت نام حقبین و حق خواه، حرف از تمدن و فرهنگ میزند. برو یاد بگیر که با سند گپ بزنی وگر نه حرف هایت صرفا خنده به بار می اورد و دیوانه گی ات را ثابت میکند.
11 سپتامبر 2014, 03:57
سگ ر مه تبر یک تا ن با شه ا لهی شکر غنی شما ر ا فر ا مو ش نکر د ه .
11 سپتامبر 2014, 05:37, توسط حقبین
نویسنده ای بی نام و بی نشان و بی ایمان کامنت 11.32 ، اگرتو به نوشته ات باور و سواد داری ؟؟ د ر باره کامنت
من با سند و دلایل موجه سخن مینوشتی ، دروغ گویی و دیوانگی ات ازنوشته تو معلوم شده است
11 سپتامبر 2014, 15:42
او حقبين ناحق! كامنت تو چي داشت جز چند ادعاي بدون سند كه من آنرا نقد ميكردم؟ برو يك كمي آدم شو جاهل. باز بايد خنديد.
12 سپتامبر 2014, 06:51, توسط حقبین
کامنت 15.42 بی نام ، کامنت من چیزی داشته که ترا زور کرده که واویلا داری ، توباید به قول تو( ادعای
بدون سند من ) توبا استدلال معقول و با سند جواب میدادی ، من آدم معقول هستم به نوشته ای یا به مقاله ای
هیچ قوم و قبیله و شخص تشبث نمیکنم بی ادب نیستم ، تو به دسترخوان پدر تربیه نشده ای آداب نداری حیا
نداری به هر آش خودرا قاشق میسازی تو برو یک کمی آدم شو ، تو جاهل نادان بی عقل هستی ، قوم و قبیله
ات به تو بخندند .
12 سپتامبر 2014, 07:45
اينه حق بين بچيم كار خراب القاب زدن ممانعت شده شريعت را هم انجام ميتي، از خدا به تو خود (حق) بين طلب هدايت دارم
16 سپتامبر 2014, 01:11
بر ای د ا کتر فا ر یا بی بگو یید که غنی گک ر ا کا میا ب میسازند ا و هم بیا ید و سگ سگ ر مه شو د .
17 سپتامبر 2014, 05:36
به جواب کامنت 01.11بی نام بی تربیه متکبرخودخواه بی عقل خشکه بانکه بی صفت کله خر بی مغزبی وجدان
کامنت تو ارزش جواب را نداشت ازاینکه به شخص محترمی چون داکتر فاریابی گستاخی و لوده گی نوشته ای
چند کلمه نوشتم تا عبرت شود به تو و به مانند تو ، تواصلأ تربیه انسانی نداری لعنت خداوند برتو و بر تربیه
دهنده تو باد کورمتعصب بی حیا