کارتون به روایت عتیق شاهد!

خوانندگان کابل پرس^? عتيق شاهد را با کارتون هایش می شناسند. هر هفته معمولا چند کارتون از عتيق شاهد در کابل پرس نشر می شود. تاکنون يک گفت و گوی خوب و جامع با عتيق شاهد در رسانه های افغانستان صورت نگرفته و حتا تاکنون به شکل جدی در رسانه های افغانستان درباره ی کارتون بحث نشده است. از عتيق شاهد خواستم در يک گفت و گو شرکت کند تا موضوع کارتون و کارش را در کابل پرس به بحث بگیریم. آقای شاهد که خود از همکاران کابل پرس است، اين درخواست را پذیرفت و گفت و گوی ما را که از طريق اينترنت صورت گرفت، در ادامه می خوانيد./ سردبیر

کامران ميرهزار: عتيق شاهد چه روايتی از کارتون دارد. تعريف شما از کارتون چيست؟ کارتون چه اجزايی باید داشته باشد؟

عتيق شاهد: كارتون وكاريكاتوربمعنى لغوى آن تصوير خنده آور مضحك ونوعی از هنر نقاشی است كه چهره افراد واشخاص را بشكل اغراق آميز نشان دهد.

اغراق ومبالغه بودن آن توهين به افراد وشخصيت ها نبوده، صرف جنبه شوخی را دارا می باشد. كاريكاتوريست به هنرمندی گفته می شود كه چهره افراد را بشكل مبالغه آميز آن بنمايش می گذارد.
منابع مختلف معنی متفاوت را تذكر داده اند. در جایی آمده است كه كاريكاتور از لغت ايتاليايى caricare بمعني اغراق آميز ويا مبالغه است ودرجایی گفته شده كه از كلمه يونانی كاری كار بمعنی مبالغه واغراق گرفته شده است. به نظر من كارتون زبان بين المللي است كه توسط الفبای مشخص نه بلكه توسط خطوط مطلب را به مخاطبين خود ارايه می دهد. كارتون وكاريكاتور به عنوان يكي از آفرينش های هنری نوعی طنز است .
هنری است در جهت به تسخير در آوردن ماهيت و شخصيت افراد ازطريق اغراق ومبالغه در شباهت سازی. كاريكاتورهميشه باانسان به لحاظ تفكر اغراق گونه او همراه می باشد. مادر صحبت های معمولی هم روزانه كلمات زيادی بكار ميبريم كه نشان دهنده گفتار كايكاتوری است. بطور مثال ميگويم كه برايت صدمرتبه تيلفون كردم نبودی در حاليكه فقط دو ويا سه مرتبه تماس گرفته باشد ويا می گويم ازعصبانيت منفجر شدم، از دستت ديوانه شدم وصد ها مثال ديگر. در حاليكه نه از عصبانيت منفجر شد ونه ديوانه؛ صرف ارايه جملات كاريكاتوری است .

واژه كارتون همچنان از قرن 19 در مطبوعات جهان رايج گرديده در جایی آمده كه كارتون از قرن 16 از اثر درگيری های مذهبی وپخش وتكثيرشبنامه ها كه ابزار مناسبی براي مبارزات شان محسوب می شد بكار می گرفتند. در عصر حاضر چه كسى می تواند روزنامه را بدون ستون طنز وكارتون ومجلات ونشرات را بدون مطالب خنده آور تصور كند، درحاليكه امروز اگر در اطراف خود نظر اندازيم در جایی نيست كه نشانی ازكارتون وكاريكاتور نباشد. تصاوير مبالغه آميز وكاريكاتور ها نقش عمده اى در دنيای امروز ايفا می كنند. كارتون وكاريكاتور با آنكه اكثرا پهلوی هم جا دارند، ولي تفاوت هایی ميان آنها است. كارتون نسبت به كاريكاتور مفاهيم وسيعتر را افاده می كند ودريك كارتون حتی چند كاريكاتور باهم جمع می شوند ويا اينكه مجموعه چند كاريكاتور كه دارايى مفهوم مشخص باشد كارتون گفته ميشود كه اثر پذيری آن نسبت به مقاله طويل بسيار زياد است. كارتونيستها را تاريخ نگاران تصويری می دانند. كارتونيست ها همواره در جريان رويداد ها وحوادث روز قرار دارند.

کارتون های عتیق شاهد در بخش کارتون کابل پرس

کامران ميرهزار: کارتون با نقاشی ارتباط مستقيم دارد. يک کارتونيست مانند يک نقاش بايد طراحی بداند. ترکيب بندی و فضاسازی های خاص را رعايت کند. در عين حال مانند آنچه در همه ی هنرهاست، نوآوری های خود را نيز کارتونيست در نظر می گيرد اما همواره يک ترکيب بندی و فضا سازی خاص ديگر بوجود می آيد. به نظر شما اين رابطه ميان نقاشی و کارتون چگونه است؟ کارتون در عين حالی که با نقاشی ارتباط خاص دارد، اما به نظر می رسد که می تواند بخشی از کار روزنامه نگاری هم باشد، با توجه به گسترش رسانه ها و اين موضوع که "کارتونيست ها" بيشتر با مسايل روز سر و کار دارند و اين مسايل نيز معمولا تاريخ مصرف دارد و ممکن است مانند يک خبر که چندی پيش اتفاق افتاده، يک کارتون نيز که با توجه به همان خبر رسم شده، تاريخ مصرفش به پايان برسد. به نظر شما رابطه ی کارتون با روزنامه نگاری به چه شکلی است و از آنجا که نقاشی محض، ماندگاری بيشتری دارد، آيا کارتون بيشتر به روزنامه نگاری تمايل دارد يا به نقاشی؟

عتيق شاهد: بلی انچه بيشتر آشكار است اينكه كارتون وكاريكاتور باهنر نقاشی ارتباط بسيار نزديك داشته وهمانگونه كه رنگها در نقاشی ارزنده اند، در كارتون خطوط تاثير خاصی را در انعكاس موضوع دارد.
كارتون يكی از بخشهای ژورناليزم ودر عصر حاضر پايه بسيار اساس
روزنامه نگاری را تشكيل می دهد.

بلی كارتون های سياسی كه موازی با جريانات وحوادث روز درحركت است، تاريخ مصرف دارد وكارتون سياسی كه حوادث گذشته را بيان كند برای مخاطبين اش دلچسپ نبوده حتی شايد مديران روزنامه از نشر آن ابا ورزند. كارتونهایی هم وجود دارد كه مانند نقاشی ماندگار است هر زمان می شود ازآن استفاده نمود.

کامران میرهزار: در دنيای هنر و ادبيات هميشه ميان نويسندگان و هنرمندان رقابتی برای نوآوری و آفريدن اثر با شگردهای تازه وجود دارد. مثلا در شعر، شاعر همواره با يک شاعر ديگر و با توجه به شگردهای بصری ادبيات با يک عکاس، يک سينماگر، يکی که کارش تياتر است و يا يک داستان نويس در رقابت است. يک کارتونيست، برای در جريان کار، چه احساسی دارد و خود را در رقابت با کدام دسته از هنرمندان قرار می دهد؟

عتيق شاهد: واضع است كه كارتونيست ها كار خود را در رقابت با ديگر كارتونيست ها، در جريان می گذارند. می دانم كه امروز كمپيوتر وانترنت جهان راچقدر كوچك ساخته كه در ظرف چند دقيقه می توان از تمام كارتونيست های دنيا و كاركردهای شان واقف شد وبمنظور رشد استعدادها در جريان سال، در اكثر كشورها مسابقات كارتون وكاريكاتور براه انداخته می شود كه اين خود باعث می شود تا كارتونيست جهت بلند بردن كفيت كارش بيشتر سعی وتلاش بخرچ دهد.

کامران ميرهزار: طنز يکی از عناصر کارتون است. به نظر شما يک طنزپرداز، آنکه يک طنز می نويسد، نمی تواند، طنز نهفته در کارتون را بهتر در نوشته اش بياورد؟ فکر می کنيد اکنون، توجه بيشتر به کارتون است و يا طنز؟ ضمن اينکه بايد دانست که در کارتون يک اتفاق ديداری مستقيم بوقوع می پيوندد که در طنز ممکن است چنين چيزی نباشد.

عتيق شاهد: فكر می كنم باوجود اينكه طنز يكی از عناصر كارتون است، كسی كه طنز می نویسد راه وروش خود را دارد وكارتون از خود راه. زيرا طنز نويس مانند يك نويسنده كوشش دارد تا كارتون را كه در ذهنش طراحی كرده است با كلمات زيبا بمخاطب خويش ارايه دهد. در حاليكه كارتونيست مطلب ويا موضوع طراحی شده خويش را توسط خطوط به مخاطبان انتقال می دهد.

کامران ميرهزار: متاسفانه در افغانستان ما خيلی کم کارتونيست داريم. بسيار جای تاسف است که هر چه فکر می کنم، کمتر از تعداد انگشتان دست، در افغانستان کارتونيست داريم. تعدادی هم هستند که کارشان به هيچ عنوان چنگی به دل نمی زند. آيا فکر می کنيد ما کارتونيست زياد داريم. بيشتر از انگشتان دست؟ مثلا چند تعدادی؟

عتيق شاهد: متاسفانه هيچ رژيمی دراين زمينه خدمتی انجام نداده هميشه كارتون را وسيله توهين وتحقيرپنداشته اند، بخصوص در سه دهه جنگ.
اين واكنش را می توان عدم دانايی تفنگسالار وسطح وسيع بيسوادی دركشوردانست. برداشت نادرست زورمندان وشرايط اجتماعی وعقيدتی نيز يكی از علل رشد هنر كارتون در جامعه افغانی است. چنانچه ما شاهد هستيم كه يك عده ژورناليست های بارسالت را باوجود ادعای دموكراسی بزندان انداخته اند که مورد اذيت وآزار قرار می گيرند مثلا كامبخش و ديگران..

من متاسفانه از داخل كشور نام های كارتونيست های افغان را نمی دانم. مگر با كارهای يكعده آشنا هستم كه نام هایشان قرار ذيل است . محترم هژبر شينواری، محترم پرنيان، محترم علی زاده، محترم رامين ثاقب، مرحوم شيرآقا رحيمی كه تازه به كارتون شروع كرده بود، مگر در يك حادثه ترافيكی در كانادا جان را بحق سپرد. مرحوم نوين كه می توانم از وی منحيث تاريخ كارتون افغانستان ياد كنم. همچنان شخصي در ايران به اين هنر روآوده كه گاهگاهی كارهای خود را درمسابقات بين المللی بنمايش می گذارد كه متاسفانه اسمش را بخاطر ندارم.

کارتون های عتیق شاهد در بخش کارتون کابل پرس

کامران ميرهزار: می توانيد نام چند کارتونيست از افغانستان که به نظر شما کارشان قابل توجه و ارزنده است نام ببريد؟ ويژگی منحصر به فرد کار اين کارتونيست ها هر کدام چيست؟

عتيق شاهد: كارهای محترم هژبر شينواری را می توان ارزنده وقابل توجه دانست. ويژه گی كار های كارتونيست ها به شيوه و روش كارشان ارتباط دارد كه در اثر كار دوامدار، روش خاص خود را اختيار می كنندو صاحب سبك وروش ويژه می شوند.

کامران ميرهزار: به نظر شما کارتون افغانستان در چه رده ای نسبت به کارتون در کشورهای ديگر است؟

عتيق شاهد: به نسبت بی توجهی مسولين، بخصوص وزارت اطلاعات وفرهنگ میتوان در رده اخيروگاهی هم در سطح تقديرنامه قرار دارد.

کامران ميرهزار: چه مشکلاتی وجود دارد که کارتون افغانستان، نتوانسته آنچنان که بايد در سطح جهان شناخته شود؟

عتيق شاهد: در يك كلمه جنگ وشرايط ناهنجاراجتماعی، اقتصادی، سياسی و بی توجه بودن سردمداران.

کامران ميرهزار: در رسانه های افغانستان خيلی کم کارتون نشر می شود. اگر هم نشر شود کارتون های بی خطر به اصطلاح نشر می شود. چرا؟ کارتونيست ها خودسانسوری می کنند يا رسانه ها؟

عتيق شاهد: نخست يادآور شوم كه كم بودن کارتونيست ها كه شما اشاره نموديد، يكی از علت های نشر نشدن كارتون در رسانه های افغانستان است. زيرا نظر به شرايط بد جنگی، كارتونيست جرات آن را ندارد تا خواست خود وجامعه خود را ذريعه كارتون انعكاس دهد. ثانيا اينكه مسولين رسانه همچنان از چاپ كارتونهایی كه برای حفظ جان شان دردسر آور باشد ابا می ورزند و اكثرا مسولين رسانه ها وشخص كارتونيست مطابق خواست رسانه ورويه نشراتی شان به طراحی و نشر كارتون می پردازند.

کامران میرهزار: آيا تاکنون شده است که رسانه ای کارتون شما را با نيت سانسور نشر نکرده باشد؟

عتيق شاهد: بلی؛ حتی در خارج ازكشور رسانه هایی وجود دارد كه مطابق طرزالعمل نشراتی خود شان از كارتون ها استفاده می كنند. نشريه كه از يادآوری نامش صرف نظر می كنم، مدتها با ايشان داوطلبانه ومجانی همكار بودم وروزی رسيد كه كارتونهايم برحسب رويه نشراتی شان نبود وگفتند كه راه ما جدا و از خود جدا است .

راه من دركارتون هايم شرايط روز ومشكلات ورنج مردم وهموطنان من است كه هر شب كه فردايش روز است و هموطنان رنجديده من در عذاب ديگری دچار اند. من همان شب و روز کارتون طراحی وبه اطلاع عامه می رسانم. من همواره درسعی وتلاش بوده ام تا ضد استبداد وهرآنچه باعث رنج مردم وهموطنان من، زن ومرد و پير و جوان اتفاق افتد، مبارزه كنم وتوسط هنر كارتون كه حد توان آن را بلديت دارم از طريق نشرات باجرات به اطلاع مسولين امور برسانم.

کارتون های عتیق شاهد در بخش کارتون کابل پرس

کامران میرهزار: در کارتون های عتيق شاهد از عنصر طنز کمتر استفاده می شود. بیشتر ديده می شود که يک واقعيت عينی تلخ است تا مثلا يک طنز گزنده. چرا؟

عتيق شاهد: متاسفانه شرايط جنگ در وطن باعث شده تا كارتون هايم برمبنای واقعيتگرايی عينی جامعه ترسيم شود واحساسات خود رابصورت
عينی بيان دارم تا عنصر طنزی.

به اميد روزی كه شرايط نابسامان اجتماعی، سياسی و اقتصادی دگرگون وسروصدایی از رنج و درد مادری كه طفلش مورد تجاوز تفنگ بدستان قرار گرفته بلند نگردد. آن زمان اگر در قيد حيات بودم كارتون هايم صرف خنده خواهد آفريد.

کامران ميرهزار: ضرورت کارتون در جامعه ی افغانستان چيست؟

عتيق شاهد: فكر كنم اطلاع رسانی وتوجه به وقايع ورخدادهای مورد بحث روز در عصری كه ما زندگی داریم توسط هنر كارتون ضرورت بسيار جدی است. از سویی هم نظر به سطح بی سوادی دركشور، جهت رسانيدن پيامی به افراد جامعه از طريق كارتون با اهميت بوده و از سویی رسانه را در از خشك بودن نجات می دهد. همچنان قابل ذكر ميدانم كه بسياری از مديران مسوول نشرات در كشور هنوز نقش اساسی كارتون در مطبوعات را ضرور نمی پندارند. شايد هم ازلحاظ ترس ويا محافظه كاری باشد.

کامران ميرهزار: چه شد که عتيق شاهد کارتونيست شد و اين کارتونيست چند سال است که کارتون رسم می کند؟

عتيق شاهد: در ابتدا شرايط و وضع نامساعد اقتصادی و علاقمندی ودسترسی نسبي كه به هنر نقاشی داشتم باعث شد تا درين هنر گام بگذارم.

من از سال 1361 نه بشكل منظم البته، وقفه در بين وجود داشته درين راه روان هستم و از زمان دستيابي به انترنت بطور منظم درسايت انترنيتی خود بنام www.afghancartoon.com فعاليت دارم وكارتونهايم را بطور مجانی در اختيار نشرات داخل وخارج از كشور قرار داده ام.

کامران ميرهزار: تاکنون نمايشگاهی از کارتون های خود داشته ايد؟

عتيق شاهد: بلی در كشور های فرانسه، كيوبا و روسيه بنمايش گذاشته شده است.

کامران ميرهزار: کارتونيست خوب ما تاکنون چند جايزه ی بين المللی دريافت کرده است؟

عتيق شاهد: لوح تقدير از مجله گل آقا در ايران، جايزه برنز از جمهوری مردم چين، جايزه انتخابی از چين، دو تقديرنامه از كشور سوريه، تقدير نامه از خانه كارتون ايران، جايزه درجه اول اتحاديه ژورنالستان افغانستان در كابل و تعداد زيادی جوايز مطبوعاتی از وزارت اطلاعات و فرهنگ وقت .

کامران ميرهزار: عتيق شاهد چند سال دارد، زندگی شخصی او را اگر بخواهيد تعريف کنيد، چه می گوييد؟

عتيق شاهد:51 سال خانم وسه فرزند دارم و مدت 14 سال است كه از وطن دور هستم.

کامران ميرهزار: اگر عتيق شاهد بخواهد کارتون عتيق شاهد را رسم کند، چگونه خواهد بود؟

عتيق شاهد: شايد طوری باشد كه شب وروز غرق در چرت وفكر كه چه زمانی هموطنان او يك لقمه نان بی درد سر داشته باشند.

کامران ميرهزار: نظر عتيق شاهد درباره کابل پرس چيست؟ کابل پرس چه نقاط ضعف و قوت دارد؟

عتيق شاهد: سايت كابل پرس يكی از سايت های برازنده است كه ويژه گی های خاص خود را دارا است. درين سايت نه خودسانسوری است ونه دگر سانسوری. من همچنان به خود جرات ميدهم تا كارتونهایی كه ديگران جرات نشر ان را ندارند به اختيار سايت پربيننده كابل پرس بگذارم. سايتی كه بيننده را ساعت ها باخود می داشته باشد و مخاطبان خود را هميشه راضي نگه می دارد. كابل پرس دارای صفات بيشتر از آنست كه در توان قلم من است.

کامران ميرهزار: کدام گپی در انتها داشته باشید؟

عتيق شاهد: من از طريق سايت زيبای كابل پرس، پيامی به وزارت اطلاعات وفرهنگ افغانستان دارم كه در جهت رشد هنر كارتون دركشور سعی بخرچ دهند. من منحيث فرزند این مادروطن كه مرا در
دامانش پرورش داده ودين وطنی بالایم است از هيچ نوع همكاري دريغ نمی كنم. حاضر هستم تمام امتياز سايت خود افغان كارتون را به اختيار آن وزارت قرار دهم .

درتمامی كشور ها جهت رشد هنر كارتون، مسابقات بين المللی راه اندازی می شود. اگر درين راستا اقدام كنند جوانان افغان در هركجا از جهان و داخل كشور علاقه می گيرند تا افغانستان نيز از لحاظ هنر کارتون در صف دنيا بپیوندد.

همچنان در چوكات يكی از ادارات وزارت اطلاعات وفرهنگ، خانه كارتون افغان را ايجاد كنند و يكتعدادی را جهت كسب مسلكی اين هنر به
خارج ازكشور معرفی نمايند تا درآينده تحت بيرق افغانستان درمسابقات بین المللی نام های بی شماری از كارتونيست های افغانستان قرار گيرد.

در اخير من هم سپاس فراوان ازآقای كامران ميرهزار دارم كه چنين فرصتی را برايم مهيا ساخت. از خداوند صحت وسلامتی وموفقيت های
مزيد برای شما و تمامی هموطنان در رنج خود آرزو دارم.

موقع را مغتنم شمرده به تجديد احترامات فايقه می پزدازم. عتيق اله شاهد

کامران ميرهزار: سپاس از اينکه در اين گفت و گو شرکت کرديد.

کارتون های عتیق شاهد در بخش کارتون کابل پرس