کوچ اجباری و اثرات منفی آن بر زبان هزاره گی

قسمت: چهارم

دری هزاره گی حرف - خ

خانه گلی که اطفال میسازند = خوکوته لی

زنها و همسرها = خاتو نو

تخم مرغ = خای گینه

حرکت نشسته اطفال = خه زگ

گپ ناشنو و تنبل = خه میشت

چوب نهال تازه و زن لاغر اندام = خیم چه

نان پخته شده درتابه آهنی = خه له وگ

خاک آلود وعذرو زاری = خم په لگ

گدام گندم = خورفه

مخلوط و یک‌جا شده = خلپل

غذای عاجل از مواد ومختلف = خل پخ لی

آبیاری اول سال زمین زراعتی = خا کیو

خروس ومرغ ماکیان = خورو

خسگ = خه من دوگ

کم عقل و کودن = خوندو

چپه شدن و افتیدن = خه تا شدو

لجاجت = خی رگ

مرغها = خورو گو

سخن چین = خبر گوی

مریض عصبی و میرگی دار = خل پل تو

نامزد دار = خوسته تو

مرغ تخم دار = خای گینه تو

خارشت = خه ریشت

کم حوصیله = خونو کی تو

مغرور وخود خواه = خم ته ما

لوده واحمق = خی له

لباس بد دوخت = خلطه خولوم

قد کوتاه = خمتلگ

عصبانیت و قهر شدن = خوگچشکیله

مالک و صاحب شدن = خونده شدو

شیره گیاه کوهی = خوله

آتش زیرومخلوط خاکستر = خه موج

پشته بزرگ خرمن = خاره

حلقوم وگلون = خر که تگ

لجاجت وخیره سری = خیر جیله

کمر و پشت انسان = خدی سیر

همراه من = خون مه

لباس‌های ژنده = خش پش

جمع آوری خس وخاشاک = خش پشله

مایع غلیظ و نرم = خه لیو

مزرعه راازعلف هرزه پاک کند = خه سیل

چیز گرد و مدور = خینج

قبرستان = خاگ

گربه سیاه = خه فگ

از کارفا رغ شدن = خالی شدو

کاهل و خمیدگی و دول آسیاب = خه میه

قبرو جایگاه مرده = خم لینگو

دره کوچک = خوال

مخلوطی خا کستر و خاک = خی ریچ

خانه = خه نه

اجاق آهنی سه پایه = خه زگ

ناوه آسیاب ازآن آرد میریزد = خوری اسیه

بادارو صاحب احترام = خوجه

گل ختمی = خیری

نبات خاردار = خیر پی

تاج خروس و پرنده گان = خول

تسلی دادن = خر خره کدو

مسخره گی و بی حیائی = خیل خندی

چیزی را صا حب شدن = خونده له

کسی را ما لک چیزی ساختن = خونده دلجی

گیاهی گوش خر مانند = خر غول

درخت کوهیدارای دانه‌های روغنی= خین جگ

پرخشم و قهر = خو چی چک

خرمن انبارکردن وخانه کردن مرغها = خانه دلجی

خرمن گندم = خرمو

ظرف سفالی که ماست مایه میشود= خورمه

آدم خواب آلود و پرنده خاکی = خاوشیله

بجل بازی میا ن دائیره =خین جگ

خاک روبه = خی جه

قهر شدن ونازکردن = خی شیم

جگرخونی و جنگ = خه جیو

آدم تنبل و ولگرد = خم سنگیو

پس مانده علف حیوانات وغذای بازمانده = خوریشته

دری هزاره گی حرف- د

گریختاندن = دوتا دلجی

گاو نوجوان = دغنگیو

داخل کردن = درلجی

انجام دادن کاری = دلجی

ناکامی در هوس وآرزو = دوته له

نان دبل آسیابانها = دوود

خرمن علف هیزم = دای

گندم للمی = دای مه

ملک و کلان قریه = دارغه

زیاد وبسیار = دای دی

خوشه بریان گندم = دیل مول

آبیکه ظرف درآن شسته شده باشد = دیگیش تگ

تکه خورد دیگ گیرک = دیگ پوردنی

روی سرچپه چیزی = دیگه ری

تقلید و سیالداری = دوال له

گرمی شدید آفتاب = دغله دغله

دشنام و داو زدن = داو که ری

در تشویش بودن = دیلن گو

معطلی ودرنگ وسست کار = دیل مل له

تنبلی و بی مبالاتی = دمده سر له

گردش دونفری = دو ئی گمک

آواز خوانی مخصوص محلی = دو ئی

کاکا = دا دای

ناز و کرشمه = دی گله

دندان = دندو

زخمی شدن پشت حیوان باربری = داری دلجی

جمع آوری هیزم از کوچه = دندول

قشنگ وزیبا و مقبول = داولی

در آمد وسرمایه =درلمو

ژنده و مندرس = دونده

دامن پیراهن = دامو

حامله = دو پوسته

متقلب و ورشکسته = دو په

تهوع و دل بدی = دل خیش په

هم نفس و عزیز = دم قه تی

دروازه =درگه و درزه

اجاق و دیگدان = دید گو

دهقان = دیغو

دهقانی = دیغه نی

مردمگ چشم = دیده نگ

مخلوطی از کاه و ریشقه = دروشته

دیگ کوچک = دیگه لی

سر بخود و هوسانه = دل وایه

موی گره خورده = داقی

رسوب روغن =دوورد

قد کوتاه = دوکه

مسخره = دال خگ

غمگین و متاثیر = در گیر

موجود خیالی و جن = دکل

متقلب و محیل = دغل

دوگانگی =دوگه نی چی

آستر کرتی وجنپر = دو تر

فرار کردن و گریختن = دوته کدو

تکیه کردن =دکل جی

غایب شدن وازکوتل گذشتن= دبل جی

تنبوافزار بافندگی = دم کش

دیوار = دیره

توان و قدرت من = دال مه

چمن زار = داله

گوشت زیرگلوی گاوومرغ = دالنق

ر ودوتار = دمبوره

ریاکار = دوردل گوی

نزدیکش و قریب او = دیر شی

رکاب زین اسپ = دوره

استخوان شانه = دالو

آسوده زندگی کردن = دم راس

تفریح وتوقف دادن = دم راس دلجی

سطح مرتفع = دیگتوره

دخترها را = دخترونه

غایب شدندرعقب کوه = دبه

چیزی آویزان شده = دوی دوی

سربند آب = دره گک

تجمع گروپی مردم = دل دلگ

صدا دادن = دب ددو

پاپوش تکه ئی روی فرش = دولاق

پندیدن وآماس شکم = دیبه جی

گریز پا ئی و فرارکردن = دو تا ولجی

دویدن = دای ده

هرزه وولگرد = دای دو

بجل بازی دو دانه ئی = دین گگ

بازی گیرددویدن جوانان = دوره میخ

چیزی را باچیز دیگر وصل کند = دنته

گوسفند خودمرده ومردار شده = دم بوشته

اسپ نا زا و مجرد = دا غو

گندم للمی = دای مه

پختن خوشه گندم = دیل مول

سست وآهسته کاری وتال داددن= دیل مله

چادر جالیدار زنانه = دولاق

دهلیز = دالو

شرینیگگ = دشله مه

مشاجره وغالمغال = دنگه له

آدم افشا کننده راز = دوپه ره

دری هزاره گی حرف - ر

روشن وآشکارا = روش

ترتیب وتنظیم سمت و اطراف = روود

ریسمان = ریسپو

روشن وجلا دار = روشو

افغانی و روپیه = روپی

جلا و روشنی = روشق

روغن = روغو

زود زود = راو راو

روغن دار = روغوتو

ریسمان دار = ریسپو تو

منظم و با ترتیب = روود تو

شعر باوزن وقافیه = رفت تو

پله زینه = رفک

دوانیدن = روفندو

نان نازک تابه ئی = رفیده

صاحب رسوخ = روی تو

کناره وچپ کردن از چیزی = ریو

کنار کشیدن = ریو دلجی

کنار زدن کسی =ریولجی

کاشتن حبوبات = راندو

روزنه = روزه نگ

فرستادن و اعزام کردن = ره ئی کدو

دروغ‌گو وریا کار = روی سیاه

فکرپریشان و مضطرب = رغیس

واژگون و نگون سار = روی چگو

چیرک و چتلی = ریم

ریسیدن پشم = ریشتلجی

چرکین = ریم تو

دری هزاره گی حرف - ز

اولاد ها = زاو زدا

مزه تیز و غذای تند = زوم

خسیس و پول دوست = زون چه

کم گپ و ترش رو = زه موخت

ترشح کرد ن = زا کدو

قهر آلود و جنگره = زفت

یاد کردن وفرا گرفتن = زفت کدو

زیاد = زدگاه

زنی که وضع حمل داشته باشد = زاچه

خانم خانه = زویستو

عاطفه ورحم = زار

عکگ وزاغ = زغچی

کلند و کلنگ = زاغنول

هوشیار وزیرک = زیربلگ

زور زدن و زورآزمائی = زورگ ده

دریغ نکردن = زی له

پرنده زرد رنگ کوچک = زردگ قلبه ای

پرکردن = زیج کدو

تند خوی = زا بیت

موضوع عاجل و فوری = زابیته

دانه بوته کنار چمن = زیل بگ

زائیدن = زی دو

خسته و مانده = زیل له

کج خلقی = زموختله

ممسیکی وزیرکی = زونچه له

دری – لهجه هزاره گی حرف- س

آبگین سست و نرم = سو له

حرام زاده = سوله

درازکشیدن ودرازشدن = سون جی

فضله حیوان و سرگین = سر گی

خریطه پوست حیوانی = سه ناج

کندن و خلاص کردن گره =سور چی

چیزی محکم و سخت = سین گیرک

جدا کردن = سیوا دلجی

تهدید کردن = سه مانه کدو

خلاص و تمام کردن کاری = سا مو دلجی

کجاوه = سه بد

چمچه و قاشق کلان = سرماق

منجمد وسخت شدن برف دراول سال= سورجه

سوزن = سی زو

شکستاندن ظرف = سگ سگ دلجی

ابزار آهنی برای قلبه = سوغمه

خود را آویزان کردن = سل چه غگدلجی

لنگر خود را بالای کسی انداختن = سل چه غگله

با هیبت و خوفناک = سامو تو

بزرگ نمائی کردن = سامو تو له

شیرینی و تحفه خبر خوش = سی بیت

شیرینی خورنده خبر خوش = سی بیت خورله

سقط جنین کردن = سی وا کد

خودرااز گاز آویزان کردن = سل چغ

پافشاری و شلگی کردن = سو چی مله

عصبی و جندی = سایه تو

شرمنده و خجل = سر چور

طفل حرف نا شنو = سر چوگ

حرف نا شنوی و بی گفتی = سر چوگله

بوت سر پائی = سر کاو شگ

سر چمندی = سر تاله

سبز و خرم = ساووز

خوف و ترس = سام

قیافه و چهره = سر سامبل

پاره شدن = سی تره شدو

پاره کردن = سی تره دلجی

زیاد خواهی و لجاجت = سی رم له

زیاده‌خواهی کردن = سی رم کدو

بیحال شدن ازاثرگرسنگی و تشنگی = سوله چی

بیحال کردن ازگرسنگی = سوله چی دلجی

خسگ = سورخگ

روغن صا ف وپاک = سوجی

قبرستان = سرخی

آب خیزی = سرخ ا وی

دانه‌های سرخ زیر جلد انسان وحیوان = سرخ بوده

رنگ خاکستری = سور بور

رها کردن = سر ده دو

سنگسار کردن = سنگ اوبه کدو

چه گفت = سه مو گوفت

سر کرده و رئیس قوم = سر قوش

نغلوب کردن حریف در گوشتی = سر سوجی

پرتاب کردن سنگ در هدف = سنگ سول

صبحانه = سبای نه

گوسفند جوان ماده = سو بای

استخوان سورین انسان = سو جی

میخک روی پوست بدن = سول

سوراخ هوا کش تنور = سوف

پوست خشکیده روی زخم = سغره له

تربیه و پروریش دادن = سب یات

گازاطفال که به درخت آویزان می‌شود = سا ل

اسپ سرخ رنگ و جرار = سمند

مارچوبه گیاه ضد زهر = سمندیو

غم خواری و دلجوئی = سی یاتی

حرص وآز داشتن برای گرفتن و خوردن= سو غی له

گرسنه چشم = سوغ

گرسنه چشم ساختن و نمایش دا دن غذا = سوغ دلجی

سیر کردن شکم کسی را = سیرلجی

خوردن غذای کافی = سیرغو

گریه دسته‌جمعی = سورو لا

پارچه وپاره کردن = سبورسر

سبزه نو رسته = سوبه

سر پرستی = سه رپ چیله

پاشیدن گندم وآرد = سو چی

شاخچه باریک که پشم را با آن میکوبد = سه به

طرف او و جانب او = سون شی

کاسنی = سی چر غو

استخوان نرم سینه = سی بور گه

مل نسل گیری حیوانات = سیگ

بدون سر پرست = سر پی چه

تخت = ساکو

یتیم شده و بی سر پرست = سر خاک خور

شبنم = سود ری

دوغیکه در آن آب بیاندازند = سپی آو

لبنیات = سپیدی

موی بند کلان زنانه = سر غوج

دهن وسر آستین زنانه = سر قوش

زنیکه نو وضع حمل گرفته باشد = سو چی

جلوه دادن و خود نمائی = سه له مه

کاسنی = سی چر غو

گیاه گندنه مانند = سوره سو

پرنده شکاری خاکی رنگ = سر سو قار

سرزنش – تنبه و نکوهش =- سر خای

چیز های را پایه دار و محکم چیدن = سل جه

از پای لنگیدن = سودنگ

صاف و پاک کردن شیر = سوجی

خود را به چیزی آویزان کردن = سل چق

طفل شوخ چشم و بد آموز =سوزنی

ساجیق شیره تنه درختان و گیا ها = ساغیج

ماده چسپناک = سی چی مگ

رنگ مایل به سفیدی = سپی لو

نوع از درخت کوهی =سوله بی

بوکه ساقدار وخاردار = سر خنو که

رشد یافته = سو سمین

جمع شدن آب در کنج چشم = سر خنکده

زمین یخ زده و یخ روی آب = سرخ لوک

بار اضافی که بالای بار بزرگ مانده شود = سر به ری

دری – لهجه هزاره گی حرف- ش

بد اخلاق و دعوا جلاب = شومگ

بد اخلاقی = شو مگله

فشار داد = شیل پید

فشار دادن تحت فشار گرفتن = شیل پیلجی

زیر فشار قرار دادن =شیل پی دلجی

رنگ شیر چائی = شیر غه

زن بد کاره و بی حیا = شه لیته

با جرأت شدن = شیرک له

با جرأت کردن = شیرکدلجی

با جرأتی و مستی = شقب له

آدم بی ترس -مست و غالمغا لی = شخشول

غالمغال و بی نظمی کردن = شخشوله

ظرفیکه ازنهال باریک بافته شدهباشد = شو گور

تکمه پیراهن = شی رگ

ریختن غذا ازظرفی به ظرف دیگر = شیپ تور

باعجله و زود = شیب به

عجله کردن = شسیب به له

با سرعت انجام دادن = شیب به دلجی

کرم های دراز = شو لوک

درارای کرم‌های دراز = شو لو ک تو

لگام و افسار حیوان = شخ بن

ماست = شیر

شف دستار و لونگی = شک لگ

وصل و چسپیده و نزدیک = شیفت

نزدیک شدن = شیفتگله

نزدیک کردن = شیفت دلجی

دل تسلائی = شیوه لیو

تسلی دادن = شیوه لیودلجی

جمع و جور و آماده کردن = شی مه لی

هجوم و حمله کردن = شورلجی

حمله و هجوم = شور

تخلیه و خالی = شیو

تخلیه و خالی کردن = شیودلجی

افراط و زیاده روی در کاری = شو بد له

بوجول = شی غای

نان ریزه شده شوربا = شوته

به نوبت شب گذرانیدن در چندین خانه = شاو بشگ

چرک و کثافت ضخیم پوست بدن = شند قله

با جرأت و دلیر = شول

دلیری = شولگده

آواز و صدای پای و گام انسان = شپ شپ

صدای پای را نشان دادن = شپا س ا لجی

زینه = شاتو

ریگ میده = شی گت

بوم – بوف و جغد = شور شومبو

چین خوردگی در هر چیز = شور کش

آهسته صحبت کردن = شو گ کس

صحبت آهسته = شوگ شوگ

آوازه کردن = شک شوکلجی

زن بد گذاره = شورتی

بد اخلاقی کردن زن = شورتی له

خمیر کردن = شیر ختو

ناخن پای انسان و حیوان را کشیدن = شنگک له

توصیف زیاد و تملق کردن = شفتگ له

رطوبت ونم لباس را خشک کردن = شیخ پلجی

خشک نمودن نم لباس = شیخ په

پاک کردن کا سه و ظرف = شیف تور

رشوت خور = شی کام

شروع وادی و دره = شین یه

شبانه وبرای شبانه = شاونه

دندان اضا فی = شقه

کاسه گلین = شه نگ

بد شگون و بدفال = شتقری

زن نازا که اولاد نکند = شنده

صاحب خانه و ملک = شه ریک

چار شاخ خرمن باد کننده = شاخی

معامله مخفی و دسیسه سازی = شر میش کنگ

تخم زدن و شد یار زمین = شر نغگ

چسپیدن دندانها وچسپیدن چیزی با همدیگر= شی نه گه

خودکشی و انتحار = شیب قلجی

فشار دادن چیزی = شیل پل جی

آله فشار = شیل پل غو

گیاهی خوردنی پالک مانند = شوره کی

شیری بوریده وبرف یخ زده = شیرجه

کنج و کنار چادر و دیگرچیز ها = شونق

سو غا تی عروس و خانواده مسا فر = شی نگ

استحوان پهلو وقبرغه انسان = شه رینگ

بند تنبان و بند زیر جامه = شول بند

سخت کردن معده حیوانات = شیغل جی

سخت شدن معده انسان و حیوان =شیغه شدو

شراکت تقسیم کردن گوشت گاوو گوسفند = شلولغه

گره محکم تار = شین گه

چشم باز حیوان مرده = شاوه گگ

راست و عمودی .و بانوک چوب زدن = شیخ کی

سنگر و قلعه در قله بلندی کوه = شی نگ

چسز دلچسپ و تاثیر ناک = شیر مه تو

کریم شب تاب و حشره که در شب میدرخشد = شاوه

تعین شرط در نشان زدن تفنگ = شه نک

دری – لهجه هزاره گی حرف ص

شیرحیوانی .وچیزی پاک = صاف

طعنه – منت و سر زنیش = صد که له

دری – لهجه هزاره گی حرف- غ

ماده گاو نو جوان = غونه جی

آب گل آلود و کثیف = غه تول

کثیف کردن آب = غتولدلجی

قصد گل آلود نمودن آب = غه تول

شور و غوغا و غالمغال = غل غل

آدم زیاد چاق و فربه =غه پسی

جوال بزرگ گندم = غو نج

طفل شکم کلان و جوال خورد گندم = غو نجگ

صدای آروغ = غه زس

فرو رفتگی عمیق = غه ووج

علف کوهی حیوانات = غی غو

وادی بین دو قریه ومابین هر چیز = غول

بی فر هنگ و بی‌ادب ووحشی = غول

وحشی ساختن = غو لد لجی

بی‌ادب و وحشی شدن = غوللجی شدو

صدا و گریه کردن = غل غلجی

عوعو سگ = غغ

غالمغال و گریه بلند و زبان بازی با صدای بلند = غه غگده

قهرشدن بالای کسی = غه پگده

حلقه زنجیر = غورغی

حلقه کوچک زنجیر = غور غی نگ

غلام وحشی = غولی

آهن ذوب شده = غوله

بزور نوشا نیدن کسی را = غر غلجی

بزورچیزی را نوشیدن = غرغله کدو

فسخ قرار داد = غش

عهد شکنی = غشلجی

قهر کننده و غالمغا لی = غوره سی

قهر و عصبانیت = غورس

قهر سا ختن = غورسلجی

از عقده نزدیک به گریه = غوره ده

وادار به گریه ساختن =غوره ده دلجی

چاق و فربه = غورسی

دره عمیق = غه وجنو

آدم قد کوتاه و شکم کلان به سختی راه برود = غونجگده

غالمغالی = غه غی

از حد زیاد = غه در

دیگ کلان مسی = غژ غو

شوره و نمک زار =غو جور

بیزاری و دلسردی = غوله جی

آهوی کلان = غولجه

وسط ومیانه = غوله نه

علط و اشتباه = غل

برهم زدن و پراگندگی = غته غول

سپیده صبح = غیر بنگ

وسط ستون فقرات = غول

با حوصیله و با پشت کار = غه بیش

پت ران = غویه

گیاه خاردار و بوته خاردار = غوزبه

جنگ و پرخاش = غل لو

قنداقه اطفال = غوندگ

غالمغال =غژ غولا

وقت وزمان = غه دل

تهدید کردن = غر غور

شخص فربه و قد کوتاه = غوده

توب پشمی = غا ت

قسمت نخست | قسمت دوم | قسمت سوم | قسمت چهارم