مروری هر چند گذرا بر سیاست های کشورهای همسایه در برابر افغانستان

بخاطر استفاده از نفت و گاز آسیای میانه و حوزه کسپین است که ایالات متحده امریکا استراتیژی اروپا – آسیا را وضع نموده است. وزارت دفاع امریکا با مصرف 100 ملیون دالر برای آموزش و تربیت، گارد کسپین را که سپاه مخصوص برای حفاظت و حراست از لوله انتقال نفت باکو میباشد ایجاد نموده است. در حقیقت همن منطقه وسعیترین میدان رقابت های جیو پولتیکی اقتصادی و نظامی را میان چین، روسیه و امریکا بار میآورد در واقع سرگرمی ها و مصروفیت های امریکا و در مجموع غرب در هیمن حوضه باعث شد که در دوران مجاهدین افغانستان در محور توجه ایران، پاکستان و عربستان سعودی قرار گیرد.

رقابت های این سه کشور که اساساً از زمان انقلاب اسلامی ایران آغاز شده بود در دهه نود افغانستان راه به میدان جنگ های نیابی آنها مبدل گردانید. و باز دست باز پاکستان و عربستان سعودی در امور افغانستان را از اینجا میتوان دریافت که تعین نوبتی روسای جمهور مجاهدین به توافق این دو کشور انجام شده. صغت الله مجددی نخستین رئیس جمهور منتخب از جانب پاکستان و عربستان سعودی خاطرات خود را ضمن مصاحبه ای با بخش دری رادیو دویچویلی DW صدای آلمان به تاریخ هشتم ثور 1386 اینطور بیان میدارد :

" استاد سیاف احوال روان کرد که به دفتر ما بیایید وقتی که به دفترش رسیدم دیدم که در یک اطاق عربها بودند. اطاق دیگر هم پر از عربها بود هر اطاق که باز کردم عربها بودند، استاد سیاف مرا گوشه کر و گفت که ما فیصله کرده ایم اگر شاه قبول میکنید بروید قدرت را بحیث ممثل اسلامی بگیرید در دهنش نیامد که رئیس جمهور بگوید"

هر چند که سیاست پاکستان در قبال افغانستان و هند از سال 1980 دست خوش تغیر شده بود اما در سال 1989 شوروی بطور قطع از افغانستان خارج گردید برای پاکستان فرصتهای تازه ای پیش آمد در وهله اول پاکستان از مزاحمت های یک دولت پشتون را که همراه با هند نزدیکی میجست وادعای سرحدی با پاکستان را به نحوی از آنجا مطرح مینمود میرفت که رهایی پیدا کند.

جنرال اسلم بیگ که در سال 1988 بعد از بقتل رسیدن ضاءالحق رئیس جمهور پاکستان بمقام لوی درستیز آنکشور تکیه زد، خطوط اساسی استراتیژی نوین نظامی پاکستان را ترسیم کرد و او در طرح که ریخت افغانستان را سرزمین عقبگاه نظامی پاکستان تشخیص داد دید کلی پاکستان این وبد که در افغانستان حکومتی بر اریکه قدرت نصب گردد که دوست و متحد پاکستان باشد همچو حکومت دوست در صورت بروز مخاصمه پاکستان با هند به پاکستان عمق استراتیژیک را در خاک افغانستان قایل گردد مضاف بر آن افغانستان به تند گرایان اسلامی که در کشمیر در مقابل هند میجنگند مرکز آموزش نظامی را اجازه بدهد و چریکهای تند گرای اسلامی مجاز باشند که به افغانستان عقب نیشنی کنند با طرح و تطبیق همچو استراتیژی افغانستان بطور تام و تمام در خدمت استراتیژی پاکستان در قبال کشمیر قرار میگرفت مسلماً که همچو و ضعی برای هند هم قابل قبول نبود بناً پس از خروج شوروی افغانستان بجای اینکه کشوری شود که بمسایل و قضایای خود بپردازد پاکستان پایش را در زنجیر دشواریهای میبست که از بدو پیدایش پاکستان و تجزیه هند در منطقه موجود بوده و پایانش تا هنوز هم روشن نمیباشد.

حتی بعد از حادثه یازدهم سپتامبر که تحت فشار امریکا دولت پاکستان مجبور گردانیده شده که از سر طالبان دست بر دارد یعنی در واقع از عمق و عقبگاه استراتیژیک خود بگذرد مع الوصف پرویز مشرف رئیس جمهور پاکستان اعلام داشت که دست بر داشتن از سر طالبان به معنی گذشتن از سلاح اتمی و موضع پاکستان در برابر قضیه کشمیر نمیباشد، پاکستان در این دو مورد سیاست قبل خود را ادامه میدهد.

با این وضع دیده میشود که تا زمانیکه مناقشه بر سر کشمیر میان هند و پاکستان ادامه داشته باشد پاکستان به خود اجازه میدهد که در امور افغانستان تا جائیکه برایش میسر گردد آزادانه مداخله میکند.
با تطبیق پروژه بقدرت رساندن طالبان به مدد مثلث امریکا، پاکستان و عربستان سعودی دامنه مداخلتش آنقدر وسعت یافت که در مقام دولت حامی طالبان جای یافت و قادر شد که هژمونی خود را برقرار کند.

بعد از بوقوع پیوستن حاثه یازدهم سپتامبر که امریکا به اصطلاح بخاطر پناه دادن القاعده در افغانستان قصد بر انداختن رژیم طالبان را نمود پاکستان علی الرغم روابط نزدیکش با بنیاد گرایی و بهره گیری اش از نیرو های مذهبی در کشمیر در ازای وعده کمک های مادی سر شار امریکا که سر به دهها ملیارد دالر میزد، و معافیت قرضه های گذشته دست حمایت خود را از سر طالبان برداشت و در جنگ برضد دهشت افگنی در کنار امریکا ایستاد با این رویداد یکبار دیگر ثابت شد که بر سر نیروی وابسته بی آنکه از آب تکان خورد سهل و ساده میتواند معامله صورت گیرد.

دولت پاکستان برمبنای جهان بینی اسلامی بنا یافته است مگر در قانون اساسی آن کشور از بر پا داشتن دولت عرفی جانبداری شده است ولی پرویز مشرف رئیس جمهور پاکستان عملاً به پای ائتلاف با متحده مجلس عوامی که ترکیبی از شش حزب مذهبی بود و در مناطق سرحدی که عرصه فعالیت طالبان اعم از طالبان افغانی و پاکستانی بحساب میاید دست باز دارند رفته بود.
مگر در صحنه سیاست جهانی چنین وانمود میساخت که گویا مدافع دولت عرفی است اینگونه تبارز با آن دید تئوریک که از روی دستگاه نظامی ترکیه که در آن نظامیان تضمینی دولت عرفی انگاشته میشود الگو بر داری میگردد وفق میکند. اما واقعیت امر کاملاً بگونۀ دیگری میباشد.

در دوران ضیا الحق رئیس جمهور اسبق پاکستان در اردو از ترویج افکار اسلامی بشدت حمایت میشد حتی سازمان جاسوسی نظامی پاکستان هم شامل برنامه ترویج افکار دینی بود.
هفته نامه هلال ارگان نشراتی اردوی پاکستان در سال 1996 نوشت بمدد پروردگار صاحب منصبان اردو و کارمندان نیمه رسمی نظامی و سازمانهای اردوی پاکستان بگونه بصوب اسلام انکشاف یافته که در جهان دیگر هیچ کشوری نمیتواند بدان برسد.

دو حزب مقتدر اسلام گرای پاکستان جمعیت اسلامی و جماعت اسلامی هر دو با استفاده از فرصت های و امکاناتی که برای آنها پیش آمده بود هر چه بیشتر سود برده کادر های ایدیولوژیک خود را در اردو جابجا کردند. مضاف بر آن در داخل اردوی پاکستان فیصدی قابل ملاحظه صاحب منصبان پشتون هم وجود دارند.

دین با ساختار قبایل از ازمنه کهن به اینسو داد و ستد متقابل دارد. هر سه دین وحدانیت یهودیت، مسحیت و اسلام در آغاز در میان ساختار قبایلی سر زده رشد و قوام یافته اند دین سعی میورزد سنتهای قبایلی را در خود منحل کند و نظام قبایلی هم میخواهد در پهلوی پذیرش دین سنتهای خود را حفظ کند حتی در پاره موارد فراز اصول حقوقی دین قرار بدهد در واقع زندگی قبایلی همبستگی اجتماعی درون قومی که ابن خلدون آنرا عصبیت قومی خوانده، متکی میباشد. همین عصبیت قومی که از همخونی مایه میگیرد. نوع احساس و اعتماد درون قومی را ایجاد میکند، در چار چوب حمایت از فرد وظایف والزامات او را در برابر قوم و نظام قبایلی تعیین و تثبیت میکند، و در لحظه که قدرت دولت فروکش میکند عصبیت گروهی غلبه حاصل میکند، فردیت در وجود گروه منحل میگردد.

از آنجایکه در نوار سرحدی جنوب افغانستان یعنی در طول دو سوی خط یورند زندگی قبایلی و پیوند قومی حاکم میباشد بالطبع بر زندگی سیاسی و دینی ساکنین این خط هم نوع کنش ها و واکنش های خاص دینی گروهی حکومت میکند همین وضع احساس همبستگی را وسعت میبخشد تا بدان حد که در پاره موارد وفاداری به دولت و مجموع نظام سیاسی را زیر سوال میبرد.

بنیاد گرایی طالبی چه در افغانستان باشد و یا در مناطق سرحدی پاکستان ترکیب و ملغمه ای دینی – قومی است که در مکتب دیو بند با تغیر و برداشتهای که سید احمد بریلوی که در دهه سی قرن نزدهم در جریان جنگهای که با سکها در مناطق سرحدی داشت کشته شد و پیروانش از هما زمان به تعد در مناطق سرحید بویژه سوات باقی ماندند ریشه دارد.

این نوع تفکر دینی ، قومی و وفاداری دو وجهی یعنی دینی و قبایلی را مطالبه میکند این وفاداری دو وجهی هم میتواند از دو طرف مورد استفاده قرار بگیرد بدینسان که هم آنعده از نظامیان و افراد سازمان جاوسی پاکستان که منشا قومی و تفکر دینی دارند میتواند در راستای علایق و منافع دولت پاکستان از آن سود برند هم افراد و رهبران طالبان میتوانند از همینگونه نظامیان و افراد سازمان جاسوسی پاکستان به سود خود بهره گیرند.از سوی دیگر به سبب همین احساس مشترک قومی – دینی است که معضله تاریخ خط دیورند در مقام یکی از معضلات کلیدی منطقه در میآورد.

گذشته از آن پاکستان بر خلاف مندرجات قانون اساسی خویش به سبب ملاحظه قومی که ترکیب از ملیت های مختلف میباشد رسماً اسلامگرایی را دامن میزند زیرا با گستردن پرده ساطری دینی بر روی احساس ملی موجودیت سیاسی خود را حراست مینماید به همین لحاظ نمیتواند با برهان وجودی خویش قاطعانه به پای تصفیه حساب برود.

افسانه ثبات پاکستان و مانور های از قبیل عمق استراتیژیک در افغانستان در واقع در همین گرایشات عمدی اسلامی که از دید دولتمداران پاکستان میتواند بر اساسات وحدت طلبانه قوم پشتون در دو سوی خط دیورند سایه افگند ریشه دارد. بدن صورت یده میشود که ملیتگرایی در این خط حتی در روزگاری که به عصر احقاق حقوق ملیت ها شهر پیدا کرده بود جنبه تبعی و ثانوی پیدا میکند.
پاکستان که خود میان بود مذهبی و نمود عرفی خویش در نوسان میباشد به متحدین غربی خویش بویژه امریکا ترس از بی ثباتی را خاط نشان میسازد و گاه وگذاری هم عامدانه و یا از سر اشتباه آنرا تحریک میکند و دامن میزند. چنانکه حمه بر مسجد سرخ (لال مسجد) یکی از موارد مهم آن میباشد. پس از کشته شدن بینظیر بوتو و تضعیف گردیدن موقف پرویز مشرفامریکا ظاهراً احساس نا آرامی مینماید علت آنرا ما این میدانیم که هر چند که بی ثبات شدن و افتادن کشوری در دامن فروپاشی برای سرمایداری جهانی در راس آن امریکا فرصتی است تا آن کشور را از هستی بحراان زده اشت ساقط کند و با میل و طیب حاضر خود دولتی را در آن برافرازد مگر درگیری در عراق و افغانستان در حال حاضر فرصت همچو اقدام را نمیدهد بناً ابراز نگرانی میشود. . .

البته در پهلوی در گیر بودن امریکا و متحدین در عراق و افغانستان عوام دیگری هم در این باز دارندگی دخیل میباشد. در پاکستان در حال حاضر تا 15 هزار مدرسه دینی فعال بوده در حدود یک ملیون و هفتصد هزار شاگرد از این مدارس فارغ شده اند، بناً بسیار سهل و ساده میتوان آنها را در سنگر دفاع از اسلام شاند.
و بازهمانطوریکه گفتیم در اردو و سازمان جاسوسی پاکستان هم تفکر دینی حاکم میباشد، بناً غلبه تفکر دینی در یک جنگ اشغالگرانه میتواند نظامیان پاکستان را که بر سلاح اتم و موشکهای دور زن دسترسی دارند، بصوب بنیاد گرایان و دهشت افگنان براند. با توجه به همین دلایل امریکا در مقابل پاکستان آگاهانه از سیاست مماشات کار میگیرد مضاف بر آن پاکستان در میان کشور های عربی و اسلامی از وجه برخوردار است امریکا و غرب در بازیهای دیپلوماتیک از این نفوذ پاکستان هم استفاده سود میبرند.

در حال حاضر امریکا با ایران خود را در تخاصم و دشمنی قرار دده بخاطر حساس بودن اوضاع در افغانستان و عراق از طریق این دو کشور مستقیماً در ایران مداخله نمیکند، آذربایجان هم در کار مداخله در ایران جانب احتیاط را میگیرد یگانه کشوری که از طریق آن امکان دست زدن در امور ایران متواند مقدور باشد پاکستان است به همین دلیل گفته میشود که سپاه جند اسلامی که سپاهی از بلوچهای ایران میباشد و در مناطق بلوچ نشین ایران به علمیات میپردازند عقبگاهش در نوار سرحدی پاکستان جای دارد.
بنا رهمین علل و عوامی است که ایالات متحده امریکا در مقابل پاکستان آگاهانه از سیاست مدارا کار میگیرد و علی الرغم برخورد های دو گانه ای که میکند و در بسیاری موارد به ضرر امریکا هم تمام میشود آنرا نادیده میگیرد.
البته اتخاذ سیاست تهدید و تحبیب یکطرف سکه میباشد طرف دیگر آنرا وابستگی عمیق پاکستان به امریکا بار میاورد، امریکا از سال 1962 تا سال 2002 مبلغ 14/73 میلیارد دالر قرضه به پاکستان داده است چون بخش بزرگ این پول هم سلاح خریداری شده لهذا صنایع تسلیحاتی و نظامیان امریکا بیشتر از حامیان پاکستان میباشند تا تصدی های نفتی.
خوستوال