انتخابات ذات ما را عریان کرد

قابل یاد آوری است، که وقتی در یک فرایند جمعی مانند انتخابات از"ما" سخن میگوییم، این ما هیچ استثنائی را در بر ندارد. همه در آن شریک هستیم. قطع نظر از این که چه تعدادی رای دادیم، یا سبوتاژ کردیم یا رای سفید دادیم، چه تعدادی بی تفاوت بودیم و یا چه کسانی از ما فریب داخلی و خارجی را خوردند و جعل کردند. در مجموع همه ما در شکل دهی لیستی که به عنوان نتایج نهایی انتخابات بر سرنوشت این سرزمین آویخته شد سهم مساویانه ای داریم. این لیست در نتیجه کنش جمعی همه ما در یک متن واحد اجتماعی-فرهنگی شکل گرفته است. لیستی که در برابر چشمان ما قرار دارد، بیش از هر چیزی، نگرش ما را نسبت به مقوله "انتخاب" آشکار میسازد. اینکه چه افرادی در این لیست جای دارند، هیچ اهمیتی ندارد، بلکه، آنچه مسئله ساز است، نگاه و عملکرد جمعی ما است، که با تکیه بر قابلیتهای فرهنگی و ذهنی خویش به آن مشروعیت داده ایم. این لیست آشکار میسازد، که ما با چه امکانات و نگرشی در مواجهه با مقوله "انتخاب" تصمیم گرفته و ذات جمعی خویش را آشکار ساختیم. بنا براین گفتمان ساخت محور حاکم که بیش از همه بر قیافه افراد چشم دوخته است هیچ تاثیری در تغییر این چهره جمعی نه در حال حاضر و نه در آینده خواهد داشت. ما اگر میخواهیم این چهره عوض شود، باید جوهر آن را عوض کنیم، یعنی نگاه مان را نسبت به مقوله انتخاب دگرگون سازیم.

روی این مسئله تاکید باید کرد که رویکرد ساختگرایانه به مقوله های اجتماعی-فرهنگی نگاه گذرا و بی اهمیتی است، که در پی کنشهای کوتاه مدت سیاسی عوض میشوند. بگونه مثال بسیاری افرادی که در پارلمان اول افغانستان حضور داشتند، در پارلمان دوم غایب اند. بنا بر این گفتمان و نقدی که روی چهره های موجود در پارلمان گذشته وجود داشت، دیگر مرجعیت خویش را از دست داده و پایان یافته است. اما تنها چیزی که همچنان آشکار است، جوهر حضور آنها است که در چهره های دیگری، بطور محکم پا بر جا است. بنا بر این گفتمان اندیشه ساز گفتمانی نیست، که چهره های گذرا را زیر ذره بین قرار دهد، بلکه گفتمانیست که بطور دوامدار جوهر این فرایند را به چالش بکشد. این نگاه بیشتر به مقوله "انتخاب" به مثابه ی یک بار معنایی در فرهنگ جامعه نظر دارد، نه به پیامد های گذرای سیاسی که محصول تعامل و عملکرد درونی امکانات فرهنگی جامعه و شکل عریان آن است. امروز وقتی ما به لیست اعضای پارلمان جدید نگاه میکنیم، به سادگی میتوانیم در یابیم، که در هر دو مجلس "روح یگانه" ای حاکم است. این روح نشاندهنده رویارویی نگاه ما به مقوله انتخاب است، که به سادگی میتواند موقعیت و جایگاه سایر مفاهیم مدرن را نیز در ظرفیت فرهنگی ما تعریف کند.

برای اینکه بدانیم، رویکرد ما به مقوله انتخاب در چه وضعیتی قرار دارد، نیاز نیست دهه ها به عقب برگردیم. فاصله پنج ساله بین دو انتخابات پارلمانی نگرش ما را به این مقوله بسادگی روشن میسازد. فقط طرح کردن این سوال: که نگاه ما در این فاصله پنج ساله نسبت به مسئله "انتخاب" چقدر متحول شده است؟ پاسخ دردناکی را که همه میدانیم کف دست ما میگذارد. ما در پاسخ متوجه میشویم که همه در انتخابات اخیر با اتکا به "من" رنجور بومی که "تبار" یکی از تکیه گاه های استوار آن است، انتخاب مان را معنا بخشیده ایم. پاسخی که نشانه هیچ گونه تحولی در نگرش و عملکرد فرهنگی ما در مواجهه با این مفهوم است. لیست طویل نماینده گان انتخاب شده برای روشن ساختن نوع نگاه ما نسبت به مقوله انتخاب به تنهایی کافی نیست. بلکه گفتمان های جاری، چه در رسانه ها و چه در محافل سیاسی و روشنفکری؛ همچنان اعتراضات دادخواهان و تلاشهای داد ستیزانه از بالا ترین رده های قدرت تا پایین ترین قشر های بینوا که همه در پی توجیه "من" تباری خویش در فرایند انتخابات هستند؛ ایستایی نگرش ما را نسبت به این مقوله بسادگی روشن میسازد. و به ما نشان میدهد که در متن فرهنگ خویش طی این پنج سال چقدر دچار انجماد بوده ایم و هیچ گونه تحولی نکرده ایم. افسانه راه یافتن جوانتر ها و متفاوت ها به پارلمان حرفهای های دل انگیزی بیش نیستند. آنها همه نمایندگان روح یکسانی هستند، که با تکیه بر ظرفیت یکسان فرهنگی یا تکیه بر "من تبار" به پارلمان میروند. "منی" که عریانگر ذات منجمد شده ی همه ما است.

ما بخواهی نخواهی تا پنج سال دیگر محکوم هستیم تا چهره آزار دهنده خویش را در قالب پارلمان دوم به تماشا بنشینیم. و این چهره با دشنام یا تکریم عوض شدنی نیست. این تصویر ناخوشایند، مایه های آزاردهنده تری دارد که در روان زخمی فرد فرد ما تلنبار شده و به مثابه فرهنگ گروهی همواره در قالبهای سیاسی تبارز میکند.
ما فرهنگ زخم خورده ای داریم، که همواره در مواجهه با جهان و مقولات مدرن آن احساس حقارت کرده است. انتخاب یکی از صدها مفهومی است، که تا هنوز با ظرفیت دموکراتیک وارد این فرهنگ نشده است. به همین دلیل است که ما در انتخابات فقط با امکانات خویش به آن چنگ میزنیم. امکانات ما چیزی بیشتر از باطلاق های تباری و کژراه های ارزشهای جا خورده ی بومی نیستند. ما برای جمع کردن امکانات خویش با لوازم مدرن نیاز به سخن گفتن داریم. چیزی که در میان انبوهی از داد و ستد های سیاسی حتی فرزانه ترین روشنفکران ما به آن پشت پا زده اند. سرعت رویدادهای سیاسی طی یک دهه گذشته به اندازه ای بالا بود که فرصت برگشت به خویش، نگاه ژرف به "خود" و سخن گفتن روی مفاهیم بنیادین فرهنگی را از ما گرفت. بسیاری از روشنفکران ما که با کوله بار مغتنمی از دانش و پویش وارد صحنه شده بودند، بجای ترویج گفتمان اندیشه ورز، با سهم گرفتن در مسابقات رسانه ای مفاهیم متعالی اندیشه را در سطح ذهنیت های میانمایه به حدی فرود آوردند که هیچ فاصله ای میان نقد و روزمرگی باقی نماند. در نتیجه، اندیشه، به کالای بی ارزش حوادث سیاسی مبدل شد. به همین دلیل، حالا که حرف روی انتخاب است، نگاه ما چشم انداز فراخ تر از شکل ها و چهره های فریبای سیاسی را، یعنی مایه های را که جوهر منجمد ما در آن نهفته است، نمیتواند ببیند.