تفکرملی چگونه ایجاد می شود؟

آیا تفکرملی درافغانستان وجوددارد؟:

از سال هاپیش تااکنون ، متأ سفانه انگیزه های همگرایی وملی گرایی درافغانستان به شدت آسیب دیده وحاکمیت های مختلف نتوانسته (ویا نخواسته اند ) باور مشترکی رابه منظور همگرایی وملی گرایی ایجاد کنند .

شاید هم یکی از عواملی که نتوانسته است این انگیزه ی مشترک راایجاد کند ، موجودیت نظام های توتا لیتر وتاحدی سکتاریست درافغانستان بوده است ؛ زیرانظام های توتالیتروخودکامه با جلوگیری ازایجاد این گونه تفکر (ملی گرایی )به گونه ای می خواستند با ایجاد تنش وتشتت ، ازهمگرایی مردم برمحور تفکر ملی باانگیزه ی مشترک جلوگیری کنند تابه نحوی به حاکمیت خود کامه ی شان ادامه بدهند .

از سوی دیگر، عدم تعریف وتفسیر روشن از ارزش های وابسته به کل جامعه ،عدم تعریف از جغرافیه ی مشخص وسیاست فراگیر که بتواند ارزش ها وسودمندی های جمعی رادر چارچوب راهبرد دراز مدت ملی نشان بدهد ، سبب شده که توجیه وتعریف ما از منافع ملی وانگیزه های ملی گرایی گنگ ، فردی ، احساسا تی وغیرعقلانی باشد .
باتوجه به عوامل ورویکردهايي که به گونه ی نمونه به آن اشاره شد ، تاهنوز درافغانستان ، تفکر ملی سامانمندایجا د نشده وبر خورد نهادها ، سازمان های سیاسی ومردم بااین مقوله (تفکر ملی ) بیشتر شعاری واحساساتی بوده است .

تفکرقومی به جای تفکرملی :

آسیب عمده ی دیگر که دربرابر ایجاد تفکر ملی در افغانستان وجود دارد ،فکر برتری جویی های قومی ، قبیلوی ، ملیتی ، نژادی وزبانی دراین کشور است .

حساسیت یا واکنش تبارگرایی وتفکر برتری جویی قومی زمانی درافغانستان حاد شد که اقوام وملیت ها به صورت عمدی دربرابر کنش این برتری جویی ها قرار گرفتند وسیاست ها ونظام های غیر سودمند به منظور بهره برداری سیاسی برای ایجاد تنش وخشونت در همکاری باعوامل خارجی ، به این آسیب دامن زدند وبابر انگیختن احساسات مبتنی برتعلقات قومی ، نژدای ، زبانی- وحتا مذهبی – به جای ایجاد تفکر فراگیر ملی ، تفکر قومی راجانشین آن نمودند.

ملی گرایی به مثابه ی یک شعار :

شعار بافی وشعار زده گی درحوزه ی سیاست در افغانستان ، با تأ سف، مرض ساری ومزمنی است که ما به
آن دچار شده ایم . درمورد هر چیز بااحساسات شعار می دهیم ؛ اما هرگز به آن عمل نمی کنیم ؛ زیرا به صورت نهادینه با مفاهیم این شعار ها در عمل آشنا نیستیم .

بر خورد ما درمورد تفکرملی وباور های مبتنی برهمگرایی نیز ، برخورد شعاری ، احساساتی ونه ازروی عقلانیت
است . دلیل عمده ی فاصله ی ما از شعار تا عمل ، درعدم فهم از مقوله ی ملی گرایی ، باورنداشتن به مفهوم این مقوله وجنون رسیدن از مسیر نا مشروع به اصل قدرت است .

درکشور هایی که تفکرملی درآن هاایجادشده وروندطبیعی ملت سازی درآن جاها تجربه شده،تفکرملی به حیث عمده ترین رکن شکل گیری وتحکیم قدرت عمل کرده است.

درهند،بیشترنظام های سیاسی درهنگام رقابت، برمحور تفکرملی به قدرت رسیده اند ومیزان مشارکت مردم درانتخابات ، بربنیاد انگیزه ی ملی بوده است .

نقش "مها تما گاندی " باتوجه به پخش واشاعۀ سیاست "همه مرد م باهم برادراند " درایجاد تفکر ملی درهند بسیار
بارز بوده است ؛ زیرا گاندی افزون بر مطرح کردن مقوله ی "عدم خشونت " ومبارزه ی مسالمت آمیز ، یکی از رهبران نضج دهنده ی تفکر ملی بر بنیاد ارزش های جمعی در هند بوده است .
با توجه به محور این تفکر ، افغانستان کشوریست که ضرورت گذار از شعار ایجاد تفکر ملی به عمل ، درآن محسوس است وعملی سازی این روند زمانی میسر است که ما بامقوله ی تفکر ملی وملی گرایی، دیگر برخورد شعاری نداشته باشیم .

تفکر ملی چگونه ایجاد می شود :

"تفکر ملی ، در جامعه زمانی ایجاد می شود که نخست انگیزه ی باورداشتن به ارزش های مشترک درمیان مردم شکل گیرد ."(1)

ارزش های مشترک به تعبیر "اشیش نندی " دانشمند هندی : "مجموعه ای از عوامل وپدیده هایی است که مردم آن را متعلق به خود ویا از آن خود می دانند." (2)

"نندی " دربحث ارزش های مشترک ، فرهنگ ، تمدن وسنت های رایج را به گونه ی نمونه از پدیده هایی می داند که مرد م آن هارا متعلق به خود می پندارند ؛ زیرا در شکل گیری وساخت این پدیده ها ، خود آنان سهیم بوده اند ؛ اما "جان نیکولمن " جامعه شناس امریکایی ، افزون بر پدیده های فرهنگ ، تمدن وسنت های رایج در جامعه ،حوزه ی جغرافیایی را به حیث یک کشور مشخص ، مشمول این تعلقات می داند ومی نویسد:

"حوزه ی جغرافیایی افزون برپدیده هایی مثل تمدن ، فرهنگ و... عامل مهم برای پنداشت مردم به عنوان ارزش های مشترک است وهمین تصور می تواند یکی ازموارد، به منظورمحورایجاد تفکرملی تلقی شود ."(3)

بدون شک ، وقتی باور مشترک برای درک ارزش های متعلق به همه ایجاد شود ، بستر مناسب برای شکل گیری تفکر ملی پیدا خواهد شد ؛ زیرا تلقی چنین پنداشتی، از هرگونه گرایش های برتری جویی قومی ، نژادی ، مذهبی وزبانی جلوگیری می کند .

ایجاد تفکر ملی به خودی خود صورت نمی گیرد ، درست است که شکل گیری پدیده ی ملت یک روند اجتماعی است که باید به گونه ی تدریجی – وبیشتر هم طبیعی – صورت گیرد؛ اما ایجاد بسترهای مناسب به خاطر پذ یرش وفراهم ساختن زمینه های فکری برای شکل گیری بهتراین مسأ له ، ضروری است .

محورهایی که شکل دهنده ی تفکر ملی درجامعه اند ، به گونه ی زیر است :

1- نشان دادن باورهای مشترک که مشمول پدیده هایی مانند :فرهنگ ، تمدن ، سنت های رایج ، حوزه ی جغرافیایی مشخص به عنوان کشور و... است .

2- ایجاد هم گرایی واشاعه ی فرهنگ هم زیستی مسا لمت آمیز میان افراد جامعه .

3- احترام وارزش گذاشتن به باور های دینی ، مذهبی ، عقید تی ، فرهنگی ، وسیاسی دیگران .

4- نهادینه ساختن ارزش هایی مانند :د موکراسی ، پلورآلیسم سیاسی ، دینی ودرکل اعتقاد به کثرت باوری اندیشه ها .

5- شناسایی آسیب هایی مثل جابه جایی تفکر قومی به جای تفکر ملی ، شعارزده گی ، برتری جویی های نژادی
، قیبیلوی ، دینی ، مذهبی ، زبانی وجلوگیری از بروزوگسترش آن ها.

6- انسانیت محوری .

خاستگاه شکل گیری تفکر ملی ،مردم وباور های مشترک شان برای تلقی از ارزش های متعلق به همه ای آنان است؛اما انگیزه ی این تلقی زمانی تقویت می یابد که "نخست ازهمه ، نقطه ی خیزش وزایش تفکر ملی شنا خته شود ."(4) وباور های برتری جویی در هرراستا – وبا هرانگیزه ای – کنار گذاشته شوند .

پانوشت ها :

1- اشیش نندی ، مولفه های ساختار ملت ، ترجمه ی بهروز کامگار، نشر نقره ، 1386 ، ص 41 .

2- همان کتاب ، ص 87 .

3- جان نیکولمن ، اجتماع وسیاست ، ترجمه ی کاوه کرجی ،نشر تالس ، 1381 ، ص 126.

4- علی حداد ، روش های اجتماعی درسیاست ، نشر پرستو ، ص 37.