رویاهای سردار آهنین جمهوری خواه

اعضای حزب دموکراتیک خلق افغانستان به ویژه گروه پرچم که از گذشته با سردار مناسبات نزدیک داشت، همین دوستی با حس قدرت طلبی داود پیوند عمیق خورد و تبدیل به همپیمانی گردید. گروه خلق و پرچم در گذشته با استفاده از خلاء قانونی دست به سوي اردو دراز نموده بود، تعدادی از صاحب منصبان را جذب جریان چپی کرده بودند. بعضی از افسران در سایه فعالیتهای سازمانی به این گروهه پيوسته بودند وعده ديگر از آنان هنگام آموزش در اتحاد شوروي وقت به ايدئولوژي ماركسيسم دچار شده بودند. در سایه این پیوند بود که نطفه کودتای 26 سرطان انعقاد یافت. اولین پیامد این ائتلاف و یا اتحاد سركوبي جریانهای اسلام گرا گرديد، در سایه رقابت های شدیدی که بین احزاب چپی و اسلام گرایان وجود داشت، پس از کودتا احزاب اسلامی با فشار مضاعف نیروهای چپ مواجه گردیدند و عده اي از سران آن افغانستان را ترك نموده به دامن پاکستان پناه آوردند.

به هرحال داود خان از آنجایی که فردی مستبد و خودرای بود، بسیاری از جریانهای چپی به تمام خواسته های شان نرسید. او که بیشتر به فکر توسعه افغانستان از هر راه ممکن بود، نسبت به همه جریانهای چپی و لیبرال به عنوان یک وسیله و پل عبوری توجه می کرد تا یک متحد استراتژیک. داود خان عاشق دو چیز یکی توسعه افغانستان از هر راه ممکن و دیگری اتحاد پشتونها و تشکیل هویت پشتونستان بزرگ در سایه الحاق دو ایالت سرحد( پختون خواه) و بلوچستان پاکستان به افغانستان در قالب ستاندن حق بلوچ ها و پشتونها از پاکستان، بود.
داود برای توسعه افغانستان طرح های متعدد زیر بنایی را در افغانستان روی دست گرفت، برای استقرار نظام دموکراسی در کشور در سال 1355 يك كميسيون را موظف ساخت كه مسوده(پیش نویس) قانون اساسي را تدوين نمايند. به دنبال آن لوی جرگه قانون اساسی تشکیل گردید و نماينده هاي لويه جرگه به منظور تصويب قانون اساسي در دلو 1355 دعوت شدند. اعضاي آن به انتخاب واليان ولايات صورت گرفت. در این جرگه قانون اساسي به اتفاق آراء تصويب شد و به تاريخ 4 حوت 1355 هـ .ش. توشيح گرديد. نظر به قانون اساسی بايد رئيس جمهور را براي مدت شش سال انتخاب كند و داوود خان با اكثريت آراء حاضر درلويه جرگه به عنوان رئیس جمهور انتخاب گرديد.

سردار محمد داوود خان از روزهاي اول حكومت خود نسبت به برخي از كارهاي اقتصادي و توسعه كشور تلاش نمود. وي در دوران جمهوری پنج ساله خود طرحهاي عمراني و انكشافي متعددی را روی دست گرفت كه طرح 25 ساله انكشافي ( توسعه)، طرح و پلان هفت ساله، سروي خط آهن از اسلام قلعه به قندهار و غزني و پل چرخي در كابل، طرح ميدان هوايي بين المللي لوگر در دشت قلعه محمد آغه، استخراج معدن مس عینك لوگر اعمار چندين باب مكتب و دانشكده طب كابل، اعمار پروژه تلويزيون، آسفالت سرك كابل به گرديز، ساخت چند سد وفعال نمودن برخي از صنايع و کارخانجات از جمله طرح های بلند مدت و کوتاه مدت وی بود که بسیاری از این طرح ها به ثمر نرسید، زیرا کودتای 7 ثور 1357 همه برنامه های عمرانی و توسعوی را به بادفنا داد و افغانستان گرفتار تحولات خونین و غمبار گردید.

دولت جمهوري در آغاز كار با شرايط مساعد اقتصادي رو به روگرديد. زیرا رشد سریع اقتصادي در كشورهاي عربي وايران به دلیل بالا رفتن قيمت بی سابقه نفت، تعداد زيادي از مردم افغانستان را به سوي كشورهاي یادشده جلب کرد و سبب کاهش بیکاری و امدن ارز خارجی به کشور گردید.

اما با همه این تلاش ها افغانستان همچنان در فقر و بدختی گرفتار بود و به دلیل ان که افغانستان گرفتار فقر بود، طرح های داود خان باید توسط وامها و کمک های خارجی به نتیجه می رسید، اما گرایش های چپ گرایانه داود خان سبب گردید که کمک های کمتری از سوی بلوک شرق روانه افغانستان گردد و او زمانی متوجه شد که با کمک های بلوک شرق نمی تواند گام بلندی به سوی توسعه بردارد، در یک حرکت ناگهانی به سوی بلوک غرب متمایل شد، اما دیگر دیر شده بود زیرا جریانهای چپی وابسته به مسکو مانع این کار شد و کودتای 7 ثور تمامی آروز های داود را به گور برد.

یکی از آروزی های بلند سردار داود ازادی قوم بلوچ و پشتون از سیطره پاکستان بود، این آروز سبب هزینه های سنگین برای افغانستان گردید، طوری یکی از عوامل اساسی و مهمی که طرح های توسعوی داود خان به ثمر نرسید، موضع گیرهای سیاسی او در قبال پشتونستان و نیز صرف پول های هنگفت دراین راستا بود. این آروز از نظر سیاسی افغانستان را به بلوک شرق وابسته کرد و از نظراقتصادی افغانستان را به کشور فقیر و توسعه نیافته تبدیل نمود.

سردار داود در اولين بيانيه خود گفت: "پاكستان يگانه كشوري است كه ما با آن اختلاف سياسي داريم و آن بر سر مسئله پشتونستان است كه براي حل آن تلاش مداوم ما جريان دارد" و نيز در يك مصاحبه مطبوعاتي اظهار داشت كه «قضيه پشتونستان يك حقيقت انكار ناپذير است آرزومنديم با دانستن وحسن نظر هر دو جانب اين مسئله روزي مطابق آمال و اهداف مردم پشتون و بلوچ و رهبران آنها .... به يك حل و فصل شرافت مندانه برسد.»(1)

با روي كار آمدن داود در افغانستان بقول آقاي غوث "زمين زير پاي رهبري پاكستان نیز آتش گرفته بود" و پاكستان با تندي جواب بيانيه داود را داد و افغانستان را كشوري خواند كه بر خلاف مصالح اسلام در صدد تجزيه يك كشور اسلامي است و مي خواهد بنگلادش ديگري را (اين بار افغانستان) از پيكر پاكستان جدا كند.

افغانستان قضيه پشتونستان را در سیاست خارجی به یک استراتژی تبدیل و به دستور سردار داود، نماينده دايمي افغانستان در سازمان ملل آقای عبدالرحمان پژواك ، در سومين مجمع عمومي آن سازمان قضيه پشتونستان را مطرح كرد و ياد آور شد، قضيه پشتونستان ممكن است امنيت و صلح آسيا را به خطر اندازد.

آغاز سال 1974( زمستان 1352) اوج تيرگي روابط افغانستان و پاكستان در يك دهه اخير بود. در اين زمان بلوچهاي پاكستان به شورش گسترده عليه حكومت پاكستان دست زده بودند. دولت داود از شورش بلوچستان حمايت كرد و مهاجرين بلوچ را در قندهار و قلات اسكان داد و آنان را مبارزين آزادي خواه بلوچ مي شمرد، جنگجويان بلوچ در وقت عقب نشيني به افغانستان پناه‌مي‌آوردند و با آمادگي مجدد دوباره به داخل پاكستان رفته، بر ارتش پاكستان مي تاختند. افغانستان در جواب اين نوع دخالتها استدلال مي كرد كه نمي‌توانيم از ورود بلوچ‌ها و قبايل پشتون به داخل افغانستان جلوگيري كنيم، زيرا ما با آنها خون شريكي داريم.(2)

پاكستان در مقابل این عمل آرام ننشست جريان هاي اسلام گرای افغانی را که در آن زمان به اخوان المسلمين مشهور بودند و آنان براثر فشار گروههای چپی که در دولت داود صاحب قدرت شده بودند، از کشور فرار کرده به پاکستان پناه آوردند. ارتش پاکستان آنها را مسلح ساخته به داخل افغانستان فرستاد و درگيري هاي پنجشير، بدخشان و پكتيا را بوجود آوردند. "نخست وزير وقت پاكستان ذوالفقارعلي بوتو جهت مقابله به مثل در صدد استفاده از مخالفان سياسي داود برآمد و به دنبال اين تصميم گلبدين حكمتيار و برهان الدين رباني را به پاكستان آوردند و آنها دست به عمليات چريكي متعدد عليه دولت داود زدند، بدين ترتيب بوتو، داود خان را تحت فشار قرار داد.". (3)

داودخان كه در ذهن خود غايله پشتونستان و بلوچستان را يكي از مسايل عمده جهان اسلام مي‌دانست، همصدا با عوامل چپي كه در كنار داود بودند، تصويب كردند كه داود جلسه سران كشورهاي اسلامي در لاهور را که بتاريخ 31 فبروري 1974برگزار می شد، تحریم نماید و عبدالرحمان پژواک را به نمایندگی افغانستان فرستاد و او با مطرح کردن موضوع پشتونستان در این جلسه، مورد اعتراض سران کشورهای اسلامی قرار گرفت. آقای قذافی رئیس جمهور لیبی هواپیمای شخصی خود را به کابل فرستاد و تلفنی از داود خواست که به لاهور بیاید، اما او این در خواست را رد کرد.

سرانجام پافشاري داود روي قضيه پشتونستان و ميدان دادن به احزاب خلق و پرچم، يكبار ديگر افغانستان را به سوي سراشيبي سقوط پيش مي برد.گرچه كار از كار گذشته بود و داود ظاهراً قضيه را دير متوجه شد. او احساس كرد كه قضيه پشتونستان، افغانستان را به انزواي بين المللي كشانده و فرصت روابط سياسي و اقتصادي را با كشورهاي غربي و اسلامي از او گرفته است و دارد در كام شوروي فرو مي رود.

ترميم روابط خارجي و تصفيه داخلي، دوركن اساسي نجات و بقاء دولت داود به شمار مي رفت. او در سال1355 از روابط خارجي شروع كرد و تغييراتي را در آن بوجود آورد كه براي شوروي و عوامل خلق و پرچم در داخل كشور چندان خوشايند نبود. اما او راهي را كه انتخاب كرده بود با سرسختي ادامه مي‌داد وبا تلاشهاي تركيه و ايران، از تبليغات خصمانه کابل و اسلام اباد كاسته شد و داود، بوتو را به كابل دعوت كرد،

بوتو به تاريخ 7 جون 1976 وارد كابل شد. طي ديدارها و ملاقاتها، داود و بوتو بيانيه مشتركي را بيرون دادند و مناسبات كشور بار ديگر بهبود يافت، به دنبال آن داودخان از 20 تا 24 اگست 1976 به پاكستان سفر كرد. پايين آمدن تنش ميان پاكستان و افغانستان آغاز شد.
پاكستان در 27 جولاي 1977 شاهد يك كودتاي نظامي ديگربود آقاي جنرال ضياالحق طي يك كودتا حكومت منتخب ذوالفقارعلي بوتو را ساقط كرد. كودتاي جنرال ضيالحق در ابتدا چندان تاثيري رويي قضيه پشتونستان نداشت اما به زودی روشن گردید که بسیار سرسختراز ذوالفقارعلي بوتو است. ضياالحق خواهان آن بود تا در بدل روابط دوستانه کابل و اسلام آباد، افغانستان خط ديورند را به رسميت بشناسد و قضيه پشتونستان را به كلي فراموش كند.

سردار داود براي دومين بار در مارچ 1978 به پاكستان سفر كرد ، مذاكرات او با آقاي ضيا الحق دوستانه بود، حتي اين شايعه بر سر زبان ها افتاد كه سردار محمد داود از تشكيل دولت هاي مستقل پشتون وبلوچ دست بر داشته است، اين شايعه زماني تقويت شد كه سردار محمد داود در مصاحبه خود گفت: « در باره همه چيز بحث صورت گرفت و به مرور زمان هر چيز جاي مناسبش را خواهد گرفت.»( 4)

به دنبال آن آقاي ضياالحق رييس جمهور نظامي وقت پاكستان به كابل سفر كرد واين سفرها سبب گرديد كه تحليل گران سياسي پيش بيني كنند كه قضيه پشتونستان به يك راه حل نهايي نزديك ميشود، به دنبال همين سفر ها بود كه سردار محمد داود طي ملاقاتي كه با سران پشتونها و بلوچ ها داشت، اظهار داشت، تمام هشت هزار چريك و ناراضيان پشتون و بلوچ كه در افغانستان پناه گزيده اند ، بايد تا 30 اپريل 1978 به وطن شان مراجعت نمايند.(5)

اما گرایش سیاسی داودبه سوی غرب بخصوص برقراری روابط دوستانه میان کابل واسلام آباد سبب خشم شوروی و جریانهای چپی طرف دار مسکو در افغانستان گردید. باتوجه به اهداف استراتژيك شوروي براي رسيدن به آبهاي گرم، قضيه پشتونستان و بلوچستان بهترين مستمسك براي ابرقدرت شرق بود و هر گز را ضي نمي شد كه سردار داود آن را براحتي با حكومت پاكستان حل كند، به همين دليل جريان چپي متمايل به مسكو قبل از آن که مورد تصفیه داود قرار گیرد، دست به كار شدند تا اهداف شوروي را در افغانستان پياده كنند. لذا آرامشي كه حدود دو سال بين افغانستان و پاكستان به طول كشيد در حقيقت آرامشي قبل از طوفان بود، زيرا با كودتاي جنرال ضياءالحق در پاكستان و كودتاي كمونيست ها در 27 اپريل 1978 (7 ثور 1357) در افغانستان و اشغال نظامي افغانستان توسط اتحاد جماهير شوروي سابق در سپتامبر سال 1979، افغانستان به يك بحران خونين بين المللي تبديل گرديد.

هرچند تحولات خونینی که بعد از کودتا7 ثور، رخ داد سردار داود نقش مستقیم ندارد، اما ائتلاف های او با گروههای چپی طرف دار مسکو و تغییرات 180 درجه در سیاست خارجی بستر ساز کودتای بعدی و تحولات خونین جهاد گردید.

براین اساس سیاست ها شتابزده داود را نمی توان سیاست معقول و خردمندانه به شمار آورد، اما تلاش ها و طرح های او برای سازندگی و توسعه افغانستان هرچند ره بجایی نبرد، اما نفس این تلاش ها قابل قدراست و احترام. داوود خان از نظر شخصيتی وطن پرور، مستبد و پرغرور بود كه به پيشرفت و ترقي علاقمندي زیاد داشت. به قول كساني كه با او در معاشرت و قرابت بودند، گرفتار عیاشی و منکرات، فحش و قبايح مشغوليت و مصروفيت نداشت. در ديانت داري ظاهری و نفسی نسبت به اكثر منسوبين خانواده شاهي در عصر حاضر و گذشته خود پيش قدم بود. در بين مردم هم آوازه خاصي در اين زمينه که خلاف دین رفتار کند از او سرنزده است. و در پایان اویکی از زمام داران عملگرا و استواردرراه اهداف خود بود که ازعیاشی و فساد دربارنفرت داشت و می خواست تحول اساسی با روش خود در زمینه سیاست، اقتصاد و فرهنگ در جامعه ایجاد نماید.

پاورقي:

1-غوث، عبدالصمد، سقوط افغانستان، تر جمه طغيان ساكايي، محمد يونس ،نشردانش، جولاي 1999، پيشاور، ص 170

2- غوث، عبد الصمد، پيشين، ص 177

3- نقوي، سيد ساجد، مقاله روابط پاكستان و افغانستان، دومين سمينارافغانستان، دفترمطالعات سياسي و بين الملل وزارت خارجه ايران، تهران،1370، ص312

4- هريسن، سيليك، شاه راه مداخله حقايق پشت پرده تهاجم شوروي به افغانستان، ترجمه عبد البار [ثابت، ثور1375، پيشاور، ص 40

5- هريسن، سليك، پيشين، ص 41